Tuồng Phú Mẫn và khoảng trống kế cận

Làng Phú Mẫn (thị trấn Chờ, Yên Phong) nổi tiếng với nghệ thuật hát tuồng cổ với tuổi nghề hơn 200 năm, nơi đây đã từng sản sinh, nuôi dưỡng biết bao thế hệ nghệ sỹ cho Nhà hát tuồng Việt Nam, về Phú Mẫn hôm nay chúng tôi càng thêm tự hào trước bề dày văn hóa cùng với sự hội tụ phong phú, đa dạng loại hình nghệ thuật truyền thống quý báu của quê hương Bắc Ninh-Kinh Bắc, nhưng lại thấy “đắng lòng” khi công chúng ngày càng thờ ơ, quay lưng với nghệ thuật truyền thống: Làng Tuồng cổ Phú Mẫn đang đứng trước nguy cơ mai một, thất truyền vì thiếu vắng thế hệ kế cận.

Ông trùm tuồng Lê Tài Hỷ, 76 tuổi, thế hệ thứ 4 trong một gia đình có truyền thống hát tuồng, hiện là Đoàn Trưởng đoàn tuồng Phú Mẫn kể: Từ 1959 đến nay, Phú Mẫn cung cấp cho nhà hát Tuồng Việt nam ít nhất cũng 20 diễn viên, nghệ sỹ. Những diễn viên tuồng nổi tiếng, trưởng đoàn, nhạc công, thậm chí có cả Giám đốc Nhà hát giao hưởng một thời cũng từ quê hương Phú Mẫn mà ra. Đoàn tuồng Phú Mẫn hoạt động khá chuyên nghiệp với ban phụ trách chuyên môn, đạo diễn, dàn nhạc, hóa trang riêng… Đặc biệt, có thể tự dàn dựng được khoảng hơn 20 vở tuồng cổ, trong đó còn gìn giữ một số vở tuồng lịch sử mà Nhà hát Tuồng Việt Nam hiện nay không có. Một nguyên tắc được tập thể diễn viên, nghệ sỹ trong đoàn coi trọng, luôn tuân thủ nghiêm ngặt là không bao giờ diễn tuồng góp mà phải diễn trọn bộ, bám sát kịch bản với đầy đủ vai diễn để công chúng khán giả thấy rõ sự cầu kỳ, chuyên nghiệp trong mỗi vở diễn, lưu dấu giá trị đặc sắc của tuồng Phú Mẫn…

Với truyền thống hơn 200 năm gìn giữ và phát huy nghệ thuật tuồng, khó có thể tìm thấy một làng quê nào trên miền đất Quan họ lại cất giữ chiều sâu giá trị đặc sắc của nghệ thuật tuồng như ở Phú Mẫn. Cách đây khoảng hơn 20 năm, làng tuồng Phú Mẫn còn hoạt động sôi nổi với sự hòa trộn, giao thoa tinh tế giữa nghệ thuật tuồng Nam và tuồng Bắc. Hầu hết các gia đình, dòng họ đều có người biết hát tuồng. Nhiều người sau đó vì say mê mà gắn bó, theo học bài bản, phát triển thành những diễn viên tuồng chuyên nghiệp. Không ít gia đình có đến 4, 5 thế hệ nối nghiệp diễn viên tuồng. Ngày đó, đoàn tuồng Phú Mẫn được mời đi biểu diễn khắp nơi, đến đâu cũng được khán giả tán dương, mến mộ. Cũng khó để liệt kê đầy đủ số lượng huy chương, giải thưởng mà đoàn tuồng Phú Mẫn gặt hái được ở các hội diễn sân khấu cấp tỉnh và toàn quốc.

Thế nhưng, thời vàng son của tuồng Phú Mẫn đã và đang lùi dần vào dĩ vãng. Những buổi biểu diễn ngày một thưa vắng, sự quan tâm của công chúng khán giả đối với nghệ thuật tuồng cũng chẳng còn mặn mà như xưa. Từ sau Hội diễn sân khấu không chuyên lần thứ 2 của tỉnh đến nay, người ta không thấy sự góp mặt của đoàn tuồng Phú Mẫn ở các hội diễn hay những liên hoan sân khấu nữa… Nhiều nghệ sỹ, diễn viên nặng lòng với nghệ thuật tuồng xót xa, buồn bã: Không ngờ, một nghệ thuật tồn tại hàng trăm năm với biết bao giá trị đặc sắc như thế lại bị người ta “bỏ rơi”, lãng quên chóng vánh đến vậy!. Sự tồn tại của đoàn tuồng Phú Mẫn bây giờ chỉ bởi những người nghệ sỹ già vì yêu, vì tiếc xót mà cố gắng duy trì một vài buổi biểu diễn phục vụ miễn phí bà con trong thôn xóm vào các dịp hội làng hay ngày giỗ tổ nghề tuồng với hy vọng giữ được đến đâu hay đến đó… Người nghệ sỹ già Lê Tài Hỷ ngậm ngùi “phô” ra một sự thật xót xa, rằng: “Tuồng đang chết trên chính đất tuồng”. Ông giải thích: Tôi và hơn 30 nghệ sỹ, diễn viên trong đoàn tuồng Phú Mẫn hiện đau đáu một niềm mong ước, tìm được người say mê, yêu thích nghệ thuật tuồng để truyền lại. Nhưng ngay trên mảnh đất với bề dày mấy trăm năm lịch sử của nghề hát tuồng như Phú Mẫn mà bao năm nay vẫn không tìm được thế hệ kế cận để truyền nghề. Thậm chí, lớp con cháu của các gia đình nghệ sỹ, diễn viên như chúng tôi bây giờ cũng chẳng có ai muốn gắn bó cuộc đời với nghiệp tuồng. Nhiều khi, chỉ mong một người trẻ nào đó biết lắng nghe, tiếp nhận những giá trị đặc sắc của nghệ thuật tuồng để chúng tôi có cớ mà truyền thụ lại, không đòi hỏi phải là người say mê đắm đuối với tuồng như các bậc tiền bối thế mà cũng không có… Chẳng bao lâu nữa, nghệ thuật truyền thống quý giá của quê hương chỉ còn lại trong ký ức.

Khoảng trống lớp người tiếp nối kế cận ngày càng vỡ rộng trong khi thế hệ nghệ sỹ, diễn viên gạo cội, tiền bối đang dần tắt bóng… Lẽ nào, những người yêu mến nghệ thuật truyền thống, cơ quan chuyên môn và các cấp ngành vẫn mãi yên lặng, chấp nhận ngồi nhìn nghệ thuật tuồng teo tóp, mai một ngay trên chính mảnh đất cội rễ của mình?!.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm