Văn chỉ huyện Quế Dương

 Trong đợt về xã Bồng Lai (Quế Võ) công tác, được địa phương giúp đỡ nhiệt tình, trực tiếp là cụ Nguyễn Thế Dư (81 tuổi), chúng tôi đã phát hiện sưu tầm được địa điểm, tư liệu hiện vật về Văn Chỉ huyện Quế Dương xưa.

Văn Chỉ nằm ở xóm Đông, làng Bồng Lai, xã Bồng Lai, vốn bao gồm các công trình xây dựng nhìn theo hướng Đông: Tiền đường (7 gian 2 dĩ), Hậu đường (7 gian 2 dĩ) và hai dãy hành lang (Tả, Hữu vu) cùng với tường bao, cổng tạo thành hình chữ nhật lớn. ở trung tâm sân giữa nhà Tiền đường và Hậu đường là nhà phương đình nhỏ, 4 mái đao góc, giữa có bệ thờ xây gạch. Hai bên nhà phương đình có 2 bể nước. Trước nhà Tiền tế là khoảng sân rộng, cổng được xây dựng 4 trụ lớn tạo thành 3 lối ra vào. Đằng trước cổng là hồ ao rộng có xây dựng cầu đá (1). Xung quanh khu vực nội thất Văn Chỉ - ở các hồi nhà Tiền đường, Hậu đường và dọc 2 dãy hành lang (mỗi dãy gồm 3 gian) dựng đặt khoảng 20 bia đá, trán bia đều ghi khắc tên bia “Quế Dương Văn Từ bi ký”, lòng bia ghi khắc khoa danh các nhà khoa bảng của huyện Quế Dương, có một số bia đá ghi khắc về những vị quan chức của huyện, của tổng thời xưa đã đứng ra hưng công tiền của xây dựng và tu bổ tôn tạo.

Cũng như những Văn Chỉ khác, Văn Chỉ huyện Quế Dương là công trình tín ngưỡng văn hóa thờ phụng các bậc tiên hiền tiên triết, ghi danh các nhà khoa bảng của huyện Quế Dương. Hàng năm vào dịp xuân thu nhị kỳ, ở đây đều tổ chức cúng tế rất trang nghiêm trọng thể nhằm “ôn cố tri tân”.

Văn Chỉ huyện Quế Dương đến nay còn sót lại 2 tấm bia - nằm cạnh khu vực chùa làng Bồng Lai. Cả 2 bia đều có kích cỡ bằng nhau (dài 130cm, rộng 68 cm, dày 18cm), chất liệu bằng đá xanh. Một bia đã mòn gần hết chữ cả 2 mặt - chỉ còn sót lại tên bia khắc ở trán bia “Quế Dương Văn Từ bi ký” và 1/2 dòng chữ Hán nằm sát lề bên phải cạnh bia nên chưa bị mòn hết, có nội dung: “Quảng Lãm xã... Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ tam danh Thám hoa...”(2). Tấm bia thứ 2 một mặt bị mòn hết chữ chỉ còn lại 6 chữ Hán ở trán bia, nội dung cũng giống như tấm bia thứ nhất “Quế Dương Văn Từ bi ký”, mặt bia vẫn còn đầy đủ chữ Hán rất rõ; nội dung ghi khắc về những người công đức tiền của vào việc xây dựng tu bổ, tôn tạo Văn Từ - năm Tự Đức thứ 36 (1884).

Cùng với truyền kể của các bậc cao niên ở địa phương, những bia đá nêu trên là di vật minh chứng khoa học về công trình tín ngưỡng văn hóa, phản ánh về truyền thống hiếu học-khoa bảng vẻ vang của huyện Quế Dương thời phong kiến.

Văn Chỉ huyện Quế Dương được phát hiện là Văn Chỉ thứ 7 trong 8 huyện của tỉnh Bắc Ninh.

Đến nay, Bảo tàng Bắc Ninh đã sưu tầm, phát hiện được 7/8 Văn Chỉ hàng huyện của tỉnh Bắc Ninh xưa. Còn lại 1 Văn Chỉ huyện Thuận Thành, chúng tôi tiếp tục phát động các cán bộ nghiên cứu của cơ quan, sinh viên các trường Đại học về Bắc Ninh thực tập và mọi người cùng lưu tâm, tìm hiểu nghiên cứu, để cả 8 Văn Chỉ hàng huyện đều được giới thiệu ở Bảo tàng tỉnh cho khách tham quan, nghiên cứu, hiểu sâu sắc hơn về truyền thống khoa bảng vẻ vang của nhân dân Bắc Ninh - Kinh Bắc.

Lê Viết Nga

Giám đốc Bảo tàng tỉnh

(1) Ao và các phiến đoạn cầu đá đến nay vẫn còn.

(2) Chúng tôi xác định đó là dãy chữ khắc về Thám hoa Vũ Huy Dực - quê ở xã Quảng Lãm, huyện Quế Dương, đỗ năm 1851.