Vang vọng trống sấm làng Chờ

Nếu ví dàn trống hội Thăng Long (1000 chiếc gồm các kích cỡ khác nhau được làm trong dịp Đại Lễ kỷ niệm ngàn năm Thăng Long - Hà Nội) là đoàn quân kiêu hùng thì trống sấm là vị tướng soái khí phách siêu cường, có thể làm rung trời chuyển đất “lung lay bóng nguyệt” khi con người gửi tâm nguyện của mình và vạn vật vào những âm thanh lẫy lừng.

Để có chiếc trống cái - “trống thiêng như ý” cho mẫu hình trống sấm Thăng Long đặt tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Ban chủ nhiệm dàn trống hội Thăng Long và cán bộ Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Hà Nội phải về làng Chờ Cả (Yên Phong - Bắc Ninh) tham cứu trống sấm cổ nơi đây.

Làng Chờ Cả (tên chữ: Phú Mẫn) là đơn vị đứng đầu trong “liên minh khu vực” 9 làng Chờ của vùng chiêm trũng Yên Phong:

“Ba làng Mịn, chín làng Chờ

Một làng Ô Cách chơ vơ giữa đồng”

Theo sách “Bắc Ninh phong thổ tạp ký” thì Chờ Cả còn là đất văn hiến lâu đời, có truyền thống hiếu học.

Ngôi đền xây dựng trống sấm được xây dựng trên ngọn Hàm Sơn - một quả đồi đất mà người xưa coi đó là hàm Rồng, dãy Thất Diệu là mình Rồng, hồ Bát Đàn là viên ngọc thông linh. Tại đây cây Thị ngàn tuổi từng xanh um di tích thâm nghiêm thờ thần Quý Minh - danh tướng thời Hùng Vương, con trai của Lạc Long Quân mà dân gian quen gọi đức Quý Minh đại vương là Vua Chờ.

Vì lẽ gì mà trong nước Đại Việt chỉ làng Chờ Cả có “quyền” thờ và giữ chiếc trống sấm?

Chuyện kể rằng: năm Nhâm Thân thứ 4 (1512) niên hiệu Hồng Thuận thời Lê Sơ, trời làm đại hạn, đồng ruộng nứt nẻ, cây cỏ khô héo. Trước tình hình ấy, vua Lê Tương Dực sai Thám hoa Nguyễn Hữu Nghiêm (1491 - 1525) - quan Chưởng Hàn lâm viện sự, người xã Phúc Khê, huyện Đông Ngàn, nay là Thọ Khê (tên nôm là làng Nét), xã Đông Thọ, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đến đền Phù Đổng (huyện Gia Lâm) làm lễ cầu đảo nhưng trời vẫn nắng như thiêu như đốt khiến ai nấy đều băn khoăn lo sợ. Bỗng nửa đêm Thám hoa Nguyễn Hữu Nghiêm mộng thấy Thánh Gióng phán bảo: “Xã tắc đang lâm nạn chỉ có thần Quý Minh ở đền Hàm Sơn giữ một bầu nước, hãy đến đấy mà cầu tất linh ứng”. Tỉnh dậy quan Chưởng Hàn lâm viện sự cùng đoàn tuỳ tùng về ngay đền Hàm Sơn mổ trâu cúng tế thần thì quả nhiên trời đổ mưa lớn.

 Cảm kích trước việc “Thần phù”, nhà vua và triều đình đã long trọng lễ tạ và ban cho đền Hàm Sơn 5000 viên gạch Rồng và chiếc trống Cái (còn gọi là trống sấm vì đánh lên âm thanh vang to như tiếng sấm).

Như vậy, trống sấm đã gắn liền với phong tục cầu mưa - một tín ngưỡng của cư dân nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước luôn cầu mong “mưa thuận gió hoà”, mùa màng bội thu.

Chiếc trống sấm vua ban có đường kính thân trống 2m40, chiều dài tang trống 2m40, đường kính mặt trống 1m75. Một kích thước hoành tráng như thế đủ thấy việc kén chọn được tấm da trâu để bịt mặt trống và loại gỗ mít cổ thụ làm tang trống hết sức công phu. Đây cũng là một chiếc trống kỷ lục, một bảo vật quốc gia.

 Về chiếc trống sấm này còn có giai thoại, người đẹp Nguyễn Thị Kim - Hoàng hậu vua Lê Chiêu Thống (Thế kỷ XVIII) đã được người xứ Bắc bí mật cho trốn vào chiếc trống Sấm đền Hàm Sơn khi bị quân Tây Sơn truy nã.

Năm Đinh Hợi 1947, sau hơn 400 năm tồn tại, chiếc trống sấm làng Chờ do vua Lê ban đã bị thực dân Pháp càn vào làng phá huỷ.

Năm Đinh Sửu 1997 nhân dịp đình - đền Phú Mẫn được Bộ Văn hoá và Nhà nước cấp bằng di tích lịch sử văn hoá quốc gia, chính quyền và nhân dân trong thôn đã làm lại trống sấm theo kiểu dáng thời Lê Sơ.

Trống Sấm đền Hàm Sơn hiện nay đường kính mặt trống 1m67, chiều dài tang trống 2m20. Toàn bộ phần tang trống và đai trống sơn màu đỏ rực có vẽ hình Rồng. Kinh phí làm trống hết 15 triệu đồng (thời giá năm 1997 tương đương hơn 3 cây vàng). Người chế tác trống sấm làng Chờ theo mẫu cổ là nghệ nhân trẻ làng Đọi Tam (Duy Tiên - Hà Nam) hiện có cửa hàng ở phố Hàng Trống (Hà Nội).

Trống sấm làng Chờ vang bóng lịch sử vẫn ngập tràn rộn rã âm thanh yêu đời trong tâm hồn người hôm nay mỗi khi xuân về Tết đến hay trong những ngày hội làng dập dìu du khách gần xa…                                                           

 Trương Thị Kim Dung