Về một bài thơ tự do

Ngày thơ Việt Nam tỉnh Bắc Ninh đầu xuân 2019, một người đàn ông chừng ngoài năm mươi tuổi có đưa cho tôi một chùm thơ ngắn, đánh vi tính hẳn hoi, nhờ tôi đọc giúp. Tôi liếc qua, lịch sự bỏ vào túi xách, rồi quên béng lúc nào không biết. Tuổi già, lúc nhớ lúc quên, âu cũng là chuyện thường tình.

Tình cờ, trong một đêm mất ngủ, đọc lại tập bản thảo còn tồn đọng, chùm thơ của anh bạn này bỗng làm tôi giật mình. Thơ chưa phải hay, nếu gọi là lục bát ngắt dòng thì vần điệu chưa chuẩn. Nhưng điều làm tôi thích thú hơn cả là cách tư duy thơ rất lạ, tưng tửng như không, mà vẫn tạo được sự ám ảnh.  Rất nhiều trải nghiệm được gửi gắm trong đó. Cách viết cũng chả giống ai. Nghe thì có vẻ vụng về, nghiệp dư, nhưng lại níu giữ được lòng người, buộc ta phải nghĩ suy. Thật là khác người. Sau đây là một trong những bài thơ ngắn đó:
BỖNG DƯNG
Bỗng dưng...
        trời đổ mưa dông
Bỗng dưng...
      nước lũ tràn về trắng sông...
Bỗng dưng...
         em đi lấy chồng
Bỗng dưng...
   tôi lại hóa thành người dưng...

Bỗng dưng...
          tôi chẳng giật mình!
Trước sau, thiên hạ
         bao điều bỗng dưng...

          Bắc Ninh xuân 2019

                           Nhuận Thổ

Bài thơ 12 câu này, có tới 5 cặp điệp, được triển khai trên một phụ từ rất chông chênh là BỖNG DƯNG. Cấu trúc một bài thơ, có gì đó giống với kiến trúc một ngôi nhà, khung sườn phải chắc chắn mới có thể đứng vững được. BỖNG DƯNG trong tiếng Việt là một phụ từ, gần giống với Tự dưng, Bỗng nhiên... chỉ những điều, những việc xảy ra không bình thường, không tự nhiên. Nếu cấu trúc bài thơ trên cặp phụ từ này giống như trồng một cây cao mà không có gì chống đỡ, một ngôi nhà bê tông không có cốt thép. Rất khó thành công. Thế mà bài thơ vẫn đứng được. Vì sao vậy?...
Bốn câu thơ đầu nói về sự cố bất thường trong tự nhiên:
Bỗng dưng
         trời đổ mưa dông
Bỗng dưng
     nước lũ tràn về trắng sông...
Thời tiết đang bình thường bỗng dưng nổi mưa dông. Con sông đang êm đềm chảy bỗng dưng nước lũ tràn về trắng xóa. Người xưa có câu: Giở mặt như giở Giời, có lẽ không sai. Nhưng con người vốn phải lựa theo thiên nhiên để tồn tại thì cũng phải thích nghi với cái sự BỖNG DƯNG này...
Bốn câu sau thì sự BỖNG DƯNG lại thuộc về con người, nghe bất ngờ hơn, đau hơn rất nhiều:
Bỗng dưng
         em đi lấy chồng
Bỗng dưng
    tôi lại hóa thành người dưng!
Em đi lấy chồng, dù có hơi bất ngờ, cũng chẳng can cớ gì đến ai. Nó chỉ như sấm nổ bên tai, đất sụp dưới chân... nếu như  ai đó có quan hệ mật thiết với EM!. Vậy thì, nhân vật trữ tình trong bài thơ này, với cô gái bỗng dưng đi lấy chồng kia, phải có mối quan hệ đặc biệt...
Mối quan hệ này, tôi đồ rằng phải là tình yêu lứa đôi. Đang thắm thiết yêu nhau, chẳng biết tại sao, bỗng dưng EM lại bỏ đi lấy chồng.” Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc / Em có chồng rồi , anh tiếc lắm thay!”. Chàng trai rơi vào thảm họa: đang là số 1 trong trái tim nàng, là người thân yêu nhất của nàng...BỖNG DƯNG lại trở thành NGƯỜI DƯNG ! Nhẹ mà đau!.
Đến đây thì tác giả hé lộ một điều: Em đi lấy chồng, tôi không chỉ đau đớn trở thành người dưng nước lã. Mà cả đất trời, tạo hóa cũng phải chuyển động, cũng phải sẻ chia: Trời nổi mưa dông / Nước lũ tràn về trắng xóa!.  Từ sự bỗng dưng... thay đổi của con người đến sự bỗng dưng... thay đổi của tự nhiên. Từ sự đớn đau của con người đến sự nổi giận và phản ứng tự vệ của tạo hóa. Hóa ra con người và tự nhiên vẫn có mối liên hệ mật thiết với nhau. Niềm vui và nỗi buồn cùng đồng cảm và san sẻ. Nhuận Thổ với 4 câu thơ của mình, đã gửi đi một thông điệp lớn, cho con người, cho thiên nhiên...
Đến những  câu kết thì bài thơ lại hướng theo một thông điệp khác:
Bỗng dưng...
         chẳng giật mình
 Trước sau, thiên hạ...
         bao điều bỗng dưng...
Đọc đến đây, tôi chợt nhớ hai câu thơ của Hữu Thỉnh: “Sấm cũng bớt bất ngờ / Trên hàng cây đứng tuổi”. Cây đã già, đã cao lớn thì không còn quá sợ sấm chớp mưa bão nữa. Người đã từng trải, đã có nhiều kinh nghiệm sống, đã lão thực rồi, thì đâu có sợ gì những BỖNG DƯNG, những thay đen đổi trắng trong cuộc đời, vốn đầy trớ trêu, gió bụi này. TÔI CHẲNG GIẬT MÌNH ở đây như một tuyên ngôn, như một bản lĩnh sống kiên cường, vượt qua bao sự BỖNG DƯNG ngang trái của cuộc đời, của tự nhiên, để tồn tại và phát triển.
Ngỡ như đây là một bài thơ tả cảnh, tả tình thông thường, không có gì đáng chú ý. Đọc kỹ một chút, suy ngẫm một chút,  thì thấy tác giả đúng là cao tay, đầy trải nghiệm trong đời sống tự nhiên và xã hội. Một tứ thơ lạ, một cách triển khai ngôn từ tưởng hẹp mà rộng, với rất nhiều ẩn dụ và thông điệp ở tầm rộng lớn. Mãi sau này tôi mới biết tác giả, ông Nhuận Thổ, từ một nhà giáo vùng cao đã chuyển nghề và hiện là một nhà báo có tên tuổi, được bạn đọc ái mộ.