Vườn cò Đông Xuyên kêu cứu!

Từ nhiều năm nay, vườn cò Đông Xuyên (xã Đông Tiến, Yên Phong) được coi như báu vật mà thiên nhiên đã hào phóng ban tặng, được người dân thôn Đông Xuyên trân trọng giữ gìn. Nhân tuần lễ mít tinh Quốc gia hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới (5-6), cán bộ và nhân dân Đông Xuyên vinh dự được Bộ Tài nguyên & Môi trường tặng Giải thưởng Môi trường năm 2009, ghi nhận những đóng góp xuất sắc của thôn trong công tác bảo vệ môi trường. Thế nhưng ít ai biết rằng, cũng từ đầu năm 2009 đến nay môi trường sống của vườn cò Đông Xuyên đang bị xâm hại nghiêm trọng do nạn săn bắn, bẫy bừa bãi của nhiều đối tượng xấu cả trong và ngoài xã Đông Tiến…

Các cao lão địa phương kể lại rằng, đất Đông Xuyên lạ lắm, từ trước năm 1945 ở đây đã có một vườn cò, vạc rất lớn với đủ chủng loại khác nhau. Khi Thực dân Pháp tái chiếm nước ta, chúng nhanh chóng biến nơi đây thành vành đai trắng nhằm dễ bề kiểm soát. Mất môi trường sống do nhà cửa, cây cối bị tàn phá cả người và chim đều tan tác tha hương. Sau hoà bình lập lại, nhân dân Đông Xuyên bắt đầu tập trung sức xây dựng lại những gì đã mất. Ngạc nhiên nhất là từ năm 1994, khi ngôi đình của thôn được xây dựng lại trên nền móng cũ thì đàn chim lại bắt đầu tụ về. Khi cây cối quanh đình sum suê, các bụi tre trước Đình càng xanh tốt thì đàn chim càng tụ về đông đúc. Nhân dân xem đó là điềm lành nên truyền tụng nhau từ già tới trẻ, không những không xâm hại đến đàn cò mà ra sức bảo vệ nghiêm ngặt, coi đó là tài sản quý, là báu vật mà thiên nhiên đã hào phóng ban tặng cho đất và người Đông Xuyên.

Chúng tôi đã có nhiều dịp đến thăm vườn cò độc nhất vô nhị này của tỉnh. Đó là phần diện tích trải rộng hơn 31.000 m2 bao gồm mặt nước và tre là nơi đàn chim làm tổ. Ước tính thời điểm cuối năm 2008 có khoảng 3 vạn cò, vạc trú ngụ, sinh sống tại đây. Nhiều nhất là cò tới 2 vạn con với đủ chủng loại: cò trắng, cò trắng mỏ vàng chân đen, cò lửa, cò bợ, cò trắng mỏ vàng chân vàng... Từ nhận thức về điềm lành đang đến, người dân Đông Xuyên mơ một ngày kia nơi đây sẽ trở thành địa chỉ du lịch sinh thái hấp dẫn ven sông Cầu, góp phần nâng cao đời sống văn hoá tinh thần và cả tâm linh với du khách gần xa. Chính UBND tỉnh cũng quan tâm đến việc phát triển bền vững khu bảo tồn đa dạng sinh học vườn cò của xã Đông Tiến, chính vì vậy từ năm 2003 đến nay tỉnh đã đầu tư cho Đông Xuyên 130 triệu đồng tôn tạo, mở rộng diện tích, thu hút cò về.

Thế nhưng chưa kịp mừng vui trước thành quả bước đầu, người dân Đông Xuyên đã phải đối mặt với nạn săn bắn, bẫy của nhiều đối tượng xấu. Tình trạng săn bắn cò đã xuất hiện một số năm trước, nhưng chủ yếu tự phát, không ảnh hưởng nhiều đến số lượng. Từ đầu năm 2009 đến nay tình trạng săn bắn bẫy mới thực sự diễn ra tràn lan, nguy hại đến mức báo động. Theo đánh giá sơ bộ của những người có trách nhiệm, chỉ trong 10 tháng đầu năm nay, khoảng 1/3 số lượng cò, vạc tương đương 1 vạn con biến mất. Bởi cứ 1 cò, vạc trưởng thành bị triệt hạ sẽ có 4-5 cò, vạc nhỏ ở tổ chết theo. Với đà này, chẳng bao lâu, vườn cò Đông Xuyên – Khu bảo tồn đa dạng sinh học quý giá bậc nhất của tỉnh chỉ còn trong ký ức với sự tiếc nối không nguôi của người dân thôn Đông Xuyên vốn thật thà, chất phác…

Đề cập đến đối tượng và các loại hình săn bắn, bẫy cò hiện nay ở Đông Xuyên, trưởng thôn Nguyễn Đức Thanh cho biết: “Đối tượng săn bắn thì rất nhiều, nhưng tất cả đều ở các thôn khác trong xã và các xã lân cận. Từ đặc điểm sinh hoạt của đàn cò là sáng bay đi kiếm ăn, chiều tối bay về tổ, vạc thì ngược lại, chiều tối bay đi kiếm ăn sáng sớm bay về tổ, đối tượng săn thì sử dụng súng hơi, đạn ghém, đạn chùm… có tính huỷ diệt cao để đánh bắt chim. Đối tượng bẫy thì thuê trắng ruộng của nông dân với thù lao cao hơn năng suất thực, để dựng hiện trường bẫy chim. Hiện trường bẫy chính là mặt phẳng của khu ruộng được cắm đầy que tre, đầu que dính nhựa thông, dưới mặt ruộng thả vạc mồi, khi đàn cò vạc đi kiếm ăn trở về bay qua khu ruộng đặt bẫy, các thợ săn điều khiển cho vạc mồi kêu. Nghe tiếng kêu của vạc mồi thì vạc đang bay trên cao sà xuống ruộng và lập tức mắc bẫy.”

Theo tìm hiểu của chúng tôi để có được các hình thức bắt, bẫy tinh vi như vậy, đối tượng trộm cò trong xã đã móc nối với một số thợ săn chim ở thôn ấp Đồn, xã Yên Trung vào tận Thanh Hoá học bí quyết và mua vạc mồi, với mức giá khoảng 3 triệu đồng/bộ vạc mồi. Đặc điểm của vạc mồi Thanh Hoá là có thể điều khiển được tiếng kêu, do vậy bẫy rất hiệu quả, cả cò lẫn vạc khi bị bắt đều còn nguyên vẹn nên bán rất được giá.

Ông Trần Ngọc Nghinh, cán bộ môi trường của xã Đông Tiến đã dẫn chúng tôi đến một điểm bẫy điển hình mới bị phát hiện, đó là thửa ruộng 1 sào của bà Cao Thị Phương, thôn Đông Thái đang cho một đối tượng ở ấp Đồn (xã Yên Trung) thuê để bẫy chim với mức thù lao 3 tạ thóc/sào/vụ. Tuy nhiên khi chúng tôi đến thì trên mặt ruộng còn chỉ vương vài chiếc vẫn dính nhựa thông trên bờ ruộng. Ông Nghinh khẳng định đối tượng trộm cò vẫn hoạt động, chỉ có điều thời điểm đưa chúng tôi đến đang mùa gặt, máy tuốt lúa ầm ĩ suốt ngày nên đối tượng trộm cò tạm nghỉ, bởi nếu có bẫy cũng không hiệu quả vì tiếng vạc mồi dẫu to đến mấy vẫn bị tiếng máy tuốt lúa… “nuốt chửng”.

Để nông dân cho đối tượng trộm cò thuê ruộng làm hiện trường bẫy, ông Nguyễn Đức Toàn, Chủ tịch UBND xã Đông Tiến thừa nhận đây là trách nhiệm của địa phương. Nhưng ông Toàn cũng cho biết, thời gian qua, xã đã có nhiều động thái tích cực như huy động nhân dân và toàn bộ hệ thống chính trị địa phương vào cuộc nhằm bảo vệ đàn cò. Điển hình là đợt cao điểm xử lý tình trạng sử dụng súng sắn trái phép trên địa bàn xã, từ trung tuần tháng 7-2009. Qua tuần tra theo dõi, phát hiện, lực lượng công an xã đã thu được một số súng săn nhất định và xác định rõ danh tính một số đối tượng chuyên sử dụng súng săn là người của xã Đông Tiến như: Nguyễn Văn Nam, Nguyễn Trọng Nghĩ (thôn Thượng Thôn), Nguyễn Văn Quang, Cao Văn Khải, Cao Văn Minh, Hà Văn Trọng, Nguyễn Văn Hùng (đều ở thôn Đông Thái)…

Ông Nguyễn Đức Toàn bức xúc: “Mặc dù xã rất quyết tâm nhưng hiệu quả chưa cao, xuất phát từ phạm vi quyền hạn của địa phương. Đơn cử như việc thu súng săn của đối tượng trộm cò, địa phương chỉ có chức năng tạm giữ trong ngày rồi giao nộp cho Công an huyện xử phạt hành chính, thành thử đối tượng trộm cò nhờn thuốc, sự việc rồi đâu lại đóng đó.”

Thêm những nguyên nhân khiến thôn, xã biết mười mươi kẻ trộm cò nhưng vẫn lực bất tòng tâm, đó là để tránh sự phát hiện, kẻ săn trộm thường đứng trên trần nhà mình hoặc người quen lia súng tự tạo sử dụng loại đạn chùm nhắm vào đàn cò, vạc cữ nhập nhoạng tối hoặc sáng sớm là thời điểm cò vạc đi, về. Bắn hạ xong, chúng để súng lại nhà rồi ra thu gom sản phẩm, xã hoặc thôn có tóm được cũng khó “kết án” nếu đối tượng cố tình chối quanh, muốn khám nhà thì không được phép vì không thuộc thẩm quyền. Khó nữa là với những đối tượng xã liền kề như Tam Giang, Yên Trung, thị trấn Chờ…, từ việc nắm bắt nếp sinh hoạt của cò, vạc thế là cứ sáng sớm và nhập nhoạng tối phục kích súng săn chặn đường đi, về của đàn chim vô tội.

Trước sự xâm hại nghiêm trọng đến mức báo động đối với môi trường sống của vườn cò Đông Xuyên, cán bộ xã và nhân dân trong thôn vô cùng đau đớn, xót xa nhưng lại bất lực vì trong phạm vi quyền hạn không thể ngăn chặn được. Giải pháp của Đông Xuyên là đồng tâm theo dõi đối tượng lạ mặt vào thôn, nếu thấy biểu hiện lạ thì trình báo ngay với thôn, xã, nhưng cách làm này xem ra không khả thi và cũng khó bảo vệ được đàn cò vì không mấy đối tượng trộm cò lại dại dột đến mức vào tận đây để săn bắt.

Bà Nguyễn Thị Thuần, nhà sát ngay vườn cò cũng phải ngán ngẩm: “Suốt bao năm đấu thầu khu ao trong khuôn viên vườn cò, gia đình tôi đều ý thức phát huy hết khả năng vừa trông cá, vừa trông cò. Nay chứng kiến cảnh cò, vạc bị đối tượng xấu săn bắn, bẫy bừa bãi bằng mọi thủ đoạn tinh vi, lọc lõi sao chẳng đau, chẳng xót xa cơ chứ! Mà cũng chẳng riêng gì tôi, rất nhiều người dân Đông Xuyên từ chỗ đau đớn, xót xa đâm nản ý thức bảo vệ vườn cò vì cho rằng, dân cố bảo vệ trong khi ngay cả chính quyền xã và thôn đều bất lực trước nạn săn bắn, bẫy vô tội vạ như hiện nay thì bảo vệ để làm gì và bảo vệ cho ai?”

Rõ ràng trước sự săn bắn, đánh bẫy tràn lan có tính huỷ diệt như hiện nay của các đối tượng xấu, nếu các ngành hữu quan từ tỉnh xuống huyện không có giải pháp bảo vệ kịp thời thì chẳng bao lâu vườn cò Đông Xuyên sẽ biến mất trên bản đồ đa dạng sinh học. Vườn cò Đông Xuyên đang kêu cứu, từ trong sâu thẳm, chúng tôi cũng như những người dân đồng đất Đông Xuyên và có lẽ cả những chú cò, vạc vừa thoát hiểm bởi những tay súng săn lạnh lùng, những giàn bẫy chông đáng sợ khẩn thiết đề nghị sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, để Đông Xuyên mãi là vùng đất lành, xứng đáng được thiên nhiên ban tặng món quà vô giá.

Thanh Tú - Trần Uyên