Xây dựng nông thôn mới, chặng đường còn lắm gian nan

Sau bao năm dốc sức, tưởng rằng những địa phương hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) có thể thở phào nhẹ nhõm. Thế nhưng, bên kia vạch đích, vẫn còn không ít nơi chất chứa nỗi lo giải quyết những tồn đọng của cuộc chạy đua nước rút và hướng tới mục tiêu cao hơn là tạo dựng môi trường nông thôn đáng sống, đem lại sự hài lòng cho mọi người dân.

Làng lên phố

Cuối năm 2016, xã Long Châu (huyện Yên Phong) cán đích chương trình xây dựng NTM. Tiếp chúng tôi trong những phút giải lao ít ỏi giữa lúc túc trực xử lý hồ sơ, thủ tục hành chính, Chủ tịch UBND xã Nguyễn Bá Canh trăn trở: “Lượng cán bộ có hạn mà xã nhiều việc quá, kinh tế phát triển nóng mà nội lực chưa theo kịp. Về đích rồi nhưng thú thật là chúng tôi chưa nhẹ lòng phút nào”.

Nằm gần Khu công nghiệp Yên Phong với các dự án lớn đã và đang đầu tư xây dựng, Long Châu có nhiều thuận lợi trong phát triển ngành nghề thương mại dịch vụ. Làng quê thay da, đổi thịt, những ngôi nhà cao 5-6 tầng, những ki ốt san sát mọc lên khắp các trục đường, từ ăn sáng, ăn đêm, thời trang, đến nhà nghỉ, karaoke… Thế nhưng nơi đây cũng đối mặt với thách thức về tình hình trật tự an toàn xã hội diễn biến hết sức phức tạp. Toàn xã có 9.200 nhân khẩu, nhưng có tới 16.000 người đăng ký tạm trú, chưa kể số dân cơ học làm việc tại các doanh nghiệp, các loại hình kinh doanh, dịch vụ, giải trí… Tệ nạn xã hội trộm cắp, cờ bạc, ma túy… du nhập về địa phương.

Nhờ phát triển kinh tế, Long Châu có đủ nguồn lực đầu tư hạ tầng mà không còn nhiều nợ đọng xây dựng cơ bản.

Ông Nguyễn Văn Sơn, Bí thư Chi bộ thôn Mẫn Xá bày tỏ nỗi lo lớn nhất của người dân địa phương là tình trạng ô nhiễm môi trường. Mẫn Xá có khoảng 6.000 phòng trọ với hơn 7.000 công nhân, người lao động tạm trú, lượng rác thải ra mỗi tháng lên đến hàng chục tấn. Hiện nay, thôn có một bãi tập kết rác với diện tích 200m2 nhưng bị ùn ứ, quá tải nghiêm trọng, thôn đang duy trì việc thuê đội thu gom rác thải 2-3 ngày/lần, nhưng vẫn không xuể. Người dân xả rác ra đường làng, thậm chí có người đổ trộm ra kênh mương, đường nội đồng. Không chỉ vậy, các vấn đề điện, nước sinh hoạt cũng chưa đáp ứng được nhu cầu do dân số cơ học tăng, giảm đột biến… Chị Trần Thị Thanh (SN 1992), quê Lạng Sơn ở trọ tại đây cho biết: “Chúng tôi là công nhân lao động ngoại tỉnh, bên cạnh vấn đề thiếu thốn tiện nghi sinh hoạt, vất vả nhất vẫn là tìm chỗ gửi con để đi làm. Trường công thì thiếu lớp, gửi các cơ sở tư thì chúng tôi không thật sự yên tâm”. Được biết, nghiêm trọng nhất là cấp mầm non mỗi năm có thêm hàng trăm cháu đến tuổi đi lớp. Từ năm 2016 đến nay, Long Châu đầu tư xây dựng thêm một điểm trường mầm non và 15 phòng học tiểu học, mở rộng trường Trung học cơ sở… tuy nhiên vẫn chưa giải quyết triệt để. Cũng do dân số tăng, các yếu tố về hạ tầng, cơ sở văn hóa, đường giao thông nông thôn… mặc dù đã đạt theo tiêu chí NTM nhưng đều có nguy cơ xuống cấp, không theo kịp thực tế, có thể bị trượt tiêu chí bất cứ lúc nào.

Tạm đi khỏi những con đường trong khu dân cư sầm uất, chúng tôi chạy xe dọc đường tỉnh 286 qua cánh đồng thôn Ngô Xá. Đăm chiêu nhìn những thửa ruộng thu hoạch dang dở, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp thôn Ngô Xá Nguyễn Xuân Lanh trầm tư: “Thôn Ngô Xá còn 83,5 ha đất canh tác, nhưng mỗi vụ cố gắng lắm cũng chỉ gieo trồng được 65 ha, để hoàn thành hết diện tích luôn là nỗi canh cánh trong lòng cán bộ HTX”. Theo ông Lanh, làng lên phố, người người kinh doanh dịch vụ, chẳng ai còn thiết tha đồng ruộng, có hộ cả vụ chỉ ra đồng 2 lần. Nên dù có rất nhiều chính sách khuyến khích sản xuất nông nghiệp họ cũng không mặn mà… Thậm chí 3 mùa gần đây, để bảo đảm thời vụ, HTX còn phải bỏ tiền tạm ứng để thuê máy làm đất, gặt lúa đồng loạt. “Nhưng người ta làm 10 sào, thì chỉ trả tiền 2 sào, HTX không đủ người để kiểm soát hết các diện tích, nên có lúc chúng tôi bị lỗ vốn”- ông Lanh bày tỏ.

Trong khi ở bên cạnh, thôn Mẫn Xá cũng từng trải qua nhiều mùa vụ mà diện tích ruộng bỏ hoang lên tới 40%. Gần đây, thôn bắt đầu tạo điều kiện cho các hộ có máy móc, có tiềm lực đầu tư sản xuất lớn với quy mô khoảng 10 mẫu/hộ. Nhờ trao ruộng đúng nhu cầu, sản xuất nông nghiệp ở đây bắt đầu đi vào chuyên nghiệp hóa. Tuy nhiên, quá trình này vẫn còn manh mún, chưa có một cơ chế khuyến khích cụ thể, ổn định khiến cho các hộ chưa yên tâm đầu tư dài hạn.

Ô nhiễm môi trường là một trong những vấn đề nan giải nhất sau khi Long Châu về đích NTM.

Vẫn biết, sản xuất nông nghiệp ở các vùng nông thôn ngoài tạo công ăn việc làm còn nhằm bảo đảm chiến lược an ninh lương thực bền vững cho quốc gia. Với những nơi có tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng như Long Châu, diện tích đất nông nghiệp giảm dần do bị thu hồi phục vụ các dự án, vấn đề quy hoạch vùng sản xuất vẫn còn nhiều lúng túng. Không thể mở rộng diện tích, nên hướng đi khả thi là phải hình thành các vùng sản xuất hàng hoá, tăng cường cơ giới hóa, nâng cao giá trị trên mỗi đơn vị canh tác. Thế nhưng, cả chính quyền và người dân dường như chưa có đủ động lực và quyết tâm thực hiện nhiệm vụ khó khăn này.

Chặng đường còn lắm gian nan

Khởi điểm với 9 tiêu chí năm 2011, qua 6 năm xây dựng NTM, Long Châu huy động được 96,3 tỷ đồng thực hiện nhiều công trình phát triển kinh tế và an sinh xã hội. Nhờ đó, Long Châu may mắn hơn nhiều địa phương đang phải gồng mình giải quyết nợ đọng xây dựng cơ bản trong chạy đua nước rút về NTM. Bước qua đích, diện mạo nơi đây khang trang, sầm uất hơn, đời sống vật chất người dân ngày càng nâng cao, thu nhập bình quân đầu người đến nay đạt 40 triệu đồng/người/năm. Tuy nhiên, bên cạnh nỗi lo của chính quyền xã, vẫn còn những trăn trở của chính người dân địa phương. Thực tế, khó khăn tồn tại ở Long Châu được xác định là do quy hoạch xây dựng xã NTM mới chỉ đáp ứng được yêu cầu trước mắt, chưa có tầm nhìn lâu dài. Chủ tịch UBND xã Nguyễn Bá Canh thừa nhận, quy hoạch này còn nặng về cơ sở hạ tầng, chưa chú trọng phát triển kinh tế một cách bền vững, chưa giải quyết được những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn, trong khi đây chính là những tiêu chí có tính biến động cao.

Vấn đề đặt ra là, chính quyền địa phương phải thường xuyên rà soát, bổ sung và điều chỉnh quy hoạch NTM cho phù hợp với thực tiễn nhưng cũng có thể thích ứng kịp với biến động trong tương lai. Ngoài ra, theo ông Lưu Văn Khải, Phó Chi cục trưởng Chi cục Phát triển Nông thôn, bên cạnh việc duy trì các tiêu chí đã hoàn thành, các xã về đích NTM còn phải không ngừng nâng cao mức độ, chất lượng của các tiêu chí theo hướng từ xã lên phường, nhằm phù hợp với quy hoạch chung đưa Bắc Ninh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2022. Quan trọng hơn cả là các xã phải làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến về quá trình triển khai xây dựng NTM để người dân hiểu hết ý nghĩa của chương trình này, để họ có cơ hội được hưởng thụ cao hơn về vật chất và tinh thần những kết quả mà NTM mang lại, từ đó, đồng hành cùng chính quyền địa phương tạo dựng môi trường nông thôn đáng sống hơn.