Xuân Lộc - trận đánh quyết chiến đập tan “Cánh cửa thép” tiến vào giải phóng Sài Gòn

Thị xã Xuân Lộc cách Sài Gòn khoảng 80km về phía Đông, án ngữ các trục giao thông quan trọng. Để quyết giữ Xuân Lộc bằng mọi giá, địch tập trung lực lượng, trang thiết bị, vũ khí quân sự tại tuyến phòng thủ Xuân Lộc, gồm: Sư đoàn 18 bộ binh, 1 trung đoàn thiết giáp (100 xe), 1 liên đoàn biệt động quân, 9 tiểu đoàn bảo an, 2 tiểu đoàn pháo binh (42 khẩu), 3 đại đội biệt lập, 4 trung đội pháo và các lực lượng cảnh sát, dân vệ, nghĩa quân tại chỗ (tương đương 2 sư đoàn bộ binh)... Trong quá trình chiến dịch, địch tăng cường Lữ đoàn dù 1, Trung đoàn Bộ binh 8 (Sư đoàn 5), 1 liên đoàn biệt động quân và 1 trung đoàn thiết giáp.
Trên cơ sở nhận định tình hình chiến trường, ngày 2-4-1975, quán triệt tư tưởng chỉ đạo của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, Bộ Tư lệnh miền Nam quyết định mở cuộc tiến công giải phóng Xuân Lộc, nhằm tiêu diệt Sư đoàn 18 ở vòng ngoài, phá âm mưu phòng ngự từ xa, phá thế phòng ngự của địch, chia cắt giao thông nhằm cô lập Sài Gòn.
Nhiệm vụ tiến công Xuân Lộc được giao cho Quân đoàn 4 phối hợp với Sư đoàn Bộ binh 6 (Quân khu 7), hai tiểu đoàn xe tăng, trung đoàn pháo binh và 2 tiểu đoàn bộ binh địa phương, cuối chiến dịch được tăng cường thêm Trung đoàn 95B (Sư đoàn 325) và đại đội xe tăng. Theo kế hoạch của Ban chỉ huy, 5 giờ 40 phút ngày 9-4-1975, Quân đoàn 4 đã nổ súng tiến công Xuân Lộc, tiến hành một chiến dịch gồm nhiều trận chiến đấu liên tiếp, liên kết chặt chẽ với nhau trong một không gian nhất định. Ngay từ ngày đầu, chiến dịch diễn ra vô cùng gay go, ác liệt. Trong ngày chiến đấu đầu tiên, quân ta chiếm được một phần hai thị xã, toàn bộ khu hành chính tiểu khu.
Trước thế mạnh của quân ta, địch điên cuồng chống trả, chúng tăng cường lực lượng quyết giữ Xuân Lộc bằng mọi giá. Ngày 12-4, Bộ Tổng tham mưu quân đội Sài Gòn tăng cường lực lượng, vũ khí và phương tiện chiến tranh cho Xuân Lộc: Đổ Lữ đoàn dù số 1 xuống chốt tại ngã ba Tân Phong; bố trí lại thế trận phòng thủ; đưa Lữ đoàn 3 thủy quân lục chiến, Chiến đoàn 318 biệt động quân đến chốt giữ Trảng Bom, Chiến đoàn 322 biệt động quân đến chốt ở Bàu Cá và điểm cao 122; đưa Trung đoàn 8, Sư đoàn 5 từ Lai Khê sang tăng cường cho Bàu Cá; lệnh cho các sân bay Biên Hòa, Tân Sơn Nhất tập trung máy bay chiến đấu, nhằm trực tiếp chi viện cho các mũi phản kích. Nhằm mục đích cố thủ Xuân Lộc - Long Khánh, địch tập trung trên 30% lực lượng bộ binh, 40% pháo binh và gần hết lực lượng xe tăng thiết giáp của Quân đoàn 3 - Quân khu 3 và lực lượng tổng dự bị chiến lược của quân đội ngụy Sài Gòn.
Sau 3 ngày chiến đấu, mặc dù ta đã chiếm được một số mục tiêu, đẩy lùi được một số đợt phản kích nhưng vẫn chưa diệt gọn từng tiểu đoàn của địch, trong khi đó quân đội ta cũng gặp những tổn thất lớn. Trước tình hình trên, ta đã nghiên cứu diễn biến trận đánh, tổ chức lại lực lượng, thay đổi cách đánh từ tiến công trực tiếp, chuyển sang thế trận bao vây, cô lập nhằm làm suy yếu lực lượng địch; tiêu diệt các lực lượng tiếp viện mới của địch.
Từ nhận định toàn tuyến phòng thủ Sài Gòn. Xuân Lộc chỉ có giá trị khi được nối liền với Biên Hòa, bởi vậy Bộ chỉ huy chiến dịch và Quân đoàn chủ trương thiết lập thế trận mới bằng cách cô lập và tách rời Xuân Lộc ra khỏi Biên Hòa: đánh chiếm ngã 3 Dầu Giây, cắt Quốc lộ 1 để  ngăn chặn quân địch từ Biên Hòa, Trảng Bom lên rồi phản kích và đánh chiếm Tân Phong. Ngay sau khi chuyển sang cách đánh mới, quân giải phóng miền Nam đã giành thế chủ động. Trong khi ta chuyển thế trận và cách đánh, địch lại tưởng đã đẩy lùi được cuộc tiến công của ta, phía địch tự mãn công bố chiến thắng Xuân Lộc.
Ngày 15-4, ta chuyển hướng tiến công. Hỏa lực pháo binh chiến dịch tiến hành tập kích mãnh liệt vào sân bay Biên Hòa, Sư đoàn 6 có sự tăng cường của Trung đoàn 95B tiến công tiêu diệt Chiến đoàn 52, 1 tiểu đoàn pháo, 1 chi đoàn thiết giáp, chiếm giữ chi khu Gia Kiệm, ngã ba Dầu Giây, cắt đứt Quốc lộ 1 (đoạn Xuân Lộc đến Bàu Cá) và đường 20 (đoạn Túc Trưng đến ngã ba Dầu Giây), tạo thế bao vây, cô lập hoàn toàn thị xã Long Khánh - khu vực trọng yếu trên tuyến phòng thủ Xuân Lộc của địch.
Từ ngày 16-4, Sư đoàn 7 và Sư đoàn 341 của ta  tiếp tục tiến công, đánh bại các Chiến đoàn 43 và 48, tiêu hao nặng Lữ đoàn 1 dù của địch. Sư đoàn 6 và Trung đoàn 95B tiến công Hưng Nghĩa và điểm cao 122, đẩy quân địch xuống Bàu Cá. Phối hợp chặt chẽ với đòn tiến công của quân chủ lực, bộ đội địa phương và du kích, quân ta nhanh chóng tiêu diệt, bức hàng, bức rút hệ thống đồn bốt địch ở dọc các trục giao thông bao quanh thị xã.
Khi chiến sự ở Xuân Lộc còn đang diễn ra trong thế giằng co, thì cánh quân duyên hải, nòng cốt là Binh đoàn Hương Giang, sau khi đập tan “lá chắn Phan Rang”, giải phóng Phan Thiết, Hàm Tân đã tiến vào khu vực Rừng Lá. Sức mạnh của một binh đoàn chiến lược thọc sâu vừa đánh tan những tập đoàn cứ điểm phòng thủ mạnh nhất của quân đội Sài Gòn ở Huế, Đà Nẵng, Phan Rang không chỉ góp phần cô lập trực tiếp đối với quân địch ở Xuân Lộc, mà còn tạo sức ép mạnh đối với toàn bộ quân địch còn lại ở miền Nam.
Sau 12 ngày đêm chiến đấu với tinh thần dũng cảm, ngoan cường, chiến thắng Xuân lộc tạo ra một áp lực mạnh mẽ làm cho nội bộ lục đục và càng suy yếu thêm. Thắng lợi của chiến dịch này là đòn quyết định đánh sập toàn bộ ý chí kháng cự của địch và làm rung chuyển toàn bộ hệ thống phòng thủ xung quanh Sài Gòn, tạo đà cho các đơn vị chủ lực của ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, làm nên thắng lợi Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước 30-4-1975.
             
* Tài liệu tham khảo: - Cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975 (NXB tổng hợp TPHCM 2005). - Chiến thắng 30-4-1975. Đỉnh cao sức mạnh của chiến tranh nhân dân Việt Nam, thời đại Hồ Chí Minh (NXB QĐND 2)