Xuân Thông với Hai miền nhớ

Trải qua năm tháng cuộc đời với biết bao thăng trầm, bằng tình yêu thơ ca và cả những chắt chiu trong sáng tác để đến nay khi đã bước vào cái tuổi ngót nghét 70, Nguyễn Xuân Thông (sinh năm 1957) ở xã Nhân Thắng, huyện Gia Bình mới ra được tập thơ đầu tay “Hai miền nhớ” - Nhà xuất bản Hội nhà văn năm 2021.

Nói về niềm đam mê thơ của mình, Xuân Thông bảo “Đã đi quá nửa cuộc đời - Nửa phần còn lại gom lời cho thơ” và “Tuổi hoàng hôn, thơ ngọt ngào - Chuốt từng con chữ cấy vào đồng thơ”. Vậy, “Hai miền nhớ” của Xuân Thông là hai miền nào? Đó là Lục Nam quê mẹ với tiếng gió, tiếng mưa, tiếng tắc kè loang vào đêm vắng. Trong khung cảnh ấy ông ra đời “Con dao cùn cắt rốn mẹ sinh con”. Sống tám năm ở quê mẹ, ông có biết bao kỉ niệm thời thơ ấu. Sau này, mỗi năm trở về giỗ ngoại, ông vẫn bùi ngùi xúc động “Về giỗ ngoại ngày hè trời nắng nóng - Tiếng ve ngân man mác khúc nhạc sầu”. Đó là Gia Bình quê cha:“Về quê cha đất nước vẫn chiến tranh  - Mũ rơm mẹ đan con tránh làn bom đạn”. Vẫn cái nghèo đói của vùng đất trũng “ Chiêm khê mùa thối”, “Sống ngâm da, chết ngâm xương”, sinh hoạt hằng ngày vẫn là “Gốc muống, cải ngồng, cháo bẹ, cà, dưa” Ai có qua cảnh nghèo đói mới thấy hết được ý nghĩa sâu xa của hai câu thơ: “Lót dạ tháng ba, khoai sắn thay cơm - Đồng trắng nước trong, tháng bảy về lũ lụt” (Vu Lan nhớ mẹ).
Hai miền quê gắn liền với mẹ cha nên những câu thơ Xuân Thông viết về mẹ, về cha đều là những câu thơ cảm động nhất. Với mẹ là: “Giàn trầu không lá vàng rơi lặng lẽ - Trước hiên nhà đâu bóng mẹ chờ con”, “Tình thân ngấn lệ buông rơi - Trái thơm (trái mít) nhớ mẹ một đời vì con”, “Tình mẹ trong con vẫn mãi sáng ngời - Như dòng sông bồi phù sa màu mỡ”. Với cha cũng vậy: “Suốt đời che chắn bão giông - Mỏi mòn năm tháng gánh gồng nuôi con- Sắn khoai thay bữa vơi cơm- Cho con ăn học thảo thơm với đời” (Viếng mộ cha).
Bây giờ đất nước hòa bình, bộ mặt thành thị nông thôn thay đổi từng ngày, từng giờ. Quê hương Nhân Thắng, Gia Bình của ông cũng đang vươn mình như Phù Đổng “Nhà cao tầng, đường bê tông dài rộng”. Không chỉ giàu về vật chất mà còn “giàu trí thức và tình nhân ái”. Ngòi bút của ông ngợi ca quê hương đẹp giàu, lòng người phơi phới suốt bốn mùa: Mùa xuân ông nghe “từ đất nảy mầm đơm hoa”; Mùa hạ thì thấy “khúc nhạc ve ngân”, “phượng giăng mắt lửa” và “cây lúa tròn đòng ăm ắp niềm hi vọng”… Trong thơ Xuân Thông, tràn ngập niềm vui và hạnh phúc: “Tiết Trọng Xuân, sợi nắng nép vào mưa - Vườn lộc biếc có tình người ấp ủ - Chồi non tơ sau tháng ngày tích nhựa - Cây lộc đâm bông hạnh phúc đang chờ” (Chăm sóc vườn chùa).
Xuân Thông cũng nói nhiều tới con người quê ông, đặc biệt là người phụ nữ. Ông dành những câu thơ ngọt ngào, đằm thắm để ca ngợi họ. Họ là người “Áo bạc nắng đồng chiêm mùa vất vả”. Họ lặng lẽ dâng hiến cho đời “Như hoa bưởi vườn hồng thầm tỏa ngát hương”. Tiếng hát của họ ngọt ngào nhưng nghĩa tình sâu đậm “Cho chồng con, cho ngô lúa bật chồi xanh”. Có một mảng thơ nói về những kỉ niệm của Xuân Thông với bạn bè, thầy cô. Mấy chục năm bây giờ gặp lại, những kỉ niệm xưa hiện lên như vừa mới hôm qua. Đây là kỉ niệm về bạn “Tiếng trống nơi sân trường năm ấy - Bạn ngã đường trơn dìu nhau đứng dậy - Tránh làn bom trú ẩn giữa giờ văn”. Ngày hội lớp mới vui vẻ làm sao! Thầy trò quấn quýt sau bao năm xa cách: “Cánh chim bằng bay khắp dải Bắc Nam - Bạn tiến sĩ, kĩ sư chẳng uổng công thầy dạy dỗ - Trăm bông hoa thành mùa hoa rực rỡ - Ríu rít quanh thầy ngày hội lớp hân hoan” (Hội lớp).
Cuối cùng là những vần thơ ông nói về gia đình. Trước hết là người vợ hiền thục. Vợ ông không chỉ là người biết chia sẻ ngọt bùi với ông trong cuộc sống mà còn là người yêu thơ, biết bình thơ. Vì thế, vắng vợ là “bếp vắng nụ cười - Đêm khuya thơ viết không người bình thơ”. Ông lo cho bệnh tình của vợ “Khớp xương nhức mỏi đêm ho mấy lần”. Ông dặn con gái bác sĩ là lương y phải như người chiến sĩ trên mặt trận diệt bệnh tật “Vì tình thương phải dốc lòng dốc sức - Diệt kẻ thù bằng chữa bệnh hiểm nguy”. Ông nói về đứa cháu yêu của mình từ thành phố về quê, sà vào lòng ông nội “Như làn gió xuân tưới cây đời cằn cỗi”.
Về mặt nghệ thuật, Hai miền nhớ có nhiều thành công. Trước hết về ngôn ngữ. Ngôn ngữ trong tác phẩm là ngôn ngữ bình dân nhưng được chau chuốt đến độ tinh giản nhất. Hình ảnh thơ được tác giả sáng tạo vừa mới mẻ, vừa độc đáo. Ví dụ nói về người mẹ, người ta thường ví với buổi chiều tà, buổi hoàng hôn. Xuân Thông thì ngược lại, ông nói về buổi sáng ban mai và nắng hồng đang lên “Mẹ đi tay gậy lưng còng - Xiêu xiêu bóng lõm nắng hồng ban mai”. Hai hình ảnh đối lập nhau: một cái đang lên và một cái lụi tàn để thấy được hết cái vất vả của người mẹ nghèo trong kiếp sống nhân sinh. Thủ pháp nghệ thuật ẩn dụ cũng được sử dụng. Ví dụ khi nói về tình xưa, hai người yêu nhau tha thiết, vì một lý do nào đó họ không đến được với nhau. Bây giờ gặp lại, tình xưa vẫn không phai nhưng kỉ niệm xưa thì phải gói lại để “sóng đời bớt xô”. Hình ảnh ấy nói được bao nhiêu ý nghĩa: sự kìm nén tình cảm mỗi bên để giữ được mái ấm gia đình, giữ được đạo đức, nhân cách làm người. Nhiều động từ được dùng sáng tạo cùng với những hình ảnh mang tính chất ẩn dụ cho ta những ý nghĩa mới: từ “khâu” trong “khâu lại niềm vui”, từ “neo” trong “neo giữ nụ cười”, từ “vun” trong “vun cây yêu thương”, từ “đốn” trong “đốn cành thù hận”…
   Hai miền nhớ  với những thành công về mặt nội dung và nghệ thuật như đã phân tích ở trên, là tập thơ quý hiếm viết về nông thôn được nhiều người đón đọc.