Hình tượng người lính cách mạng trên tranh Lưu Quang Lâm

Với tâm huyết nghề nghiệp, tài năng, cùng niềm đam mê sáng tạo, thầy giáo, họa sĩ Lưu Quang Lâm (quê ở Lâm Thao, Lương Tài) dù chưa một ngày trải qua quân ngũ nhưng bằng ý thức trách nhiệm của một công dân với Tổ quốc, với nền hòa bình dân tộc, ông sáng tác không ít tác phẩm về lực lượng vũ trang qua các cuộc chiến tranh vệ quốc trên nhiều mặt trận như: Điện Biên Phủ, Ngã ba Đồng Lộc, Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không...
Hầu hết những tác phẩm về chiến tranh nhân dân và lực lượng vũ trang của họa sĩ Lưu Quang Lâm được hội đồng nghệ thuật quốc gia thẩm định và đánh giá cao. Nhiều tác phẩm được lưu giữ trong bộ sưu tập của Hội Mỹ thuật Việt Nam với chủ đề “Vang mãi khúc quân hành” và chọn trưng bày tại các triển lãm Mỹ thuật toàn quốc về đề tài “Lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng” qua các giai đoạn 2005-2009, 2015-2019 và 2019 - 2024.
Một số tác phẩm tiêu biểu như: “Nơi gặp gỡ lịch sử”, sơn dầu, kt 153cm x 180cm được trao Giải thưởng Văn học Nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất, giải A của Tỉnh uỷ Bắc Ninh, giải C của Ban Tuyên giáo Trung ương về Cuộc vận động sáng tác và quảng bá các tác phẩm Văn học nghệ thuật và Báo chí về chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh năm 2015”; tranh “Những chiến sĩ đặc công”, sơn dầu, kt 90cm x 60cm đạt Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Lực lượng vũ trang giai đoạn 2015 - 2019 của Bộ Quốc Phòng; tranh sơn dầu “Hoa trắng”, sáng tác nhân kỷ niệm 50 năm ngày hy sinh của 10 cô gái ở Ngã ba Đồng Lộc (24-7-1968 - 24-7-2018); tranh “Chứng tích B52”, Acrylic, kt 90cm x 180cm, trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc về đề tài “Lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng 2019 - 2024” tại Bảo tàng lịch sử quân sự Việt Nam... Cùng nhiều tác phẩm khác như “Ngã ba Đồng Lộc”, “Nơi đầu sóng ngọn gió”, “Trường Sơn”, “Di chứng da cam”...
Chia sẻ quá trình sáng tác đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, họa sĩ Lưu Quang Lâm bộc bạch: So với các họa sĩ trong quân ngũ thì số lượng tác phẩm của tôi về đề tài này còn khá ít. Đây là một đề tài khó song theo thời gian, qua những trải nghiệm, mỗi lần đến thăm một chiến trường, một địa danh ghi dấu lịch sử lại cho tôi những cảm nhận khác, gợi mở tứ tranh và cách đề cập mới. Chẳng hạn vẽ về Điện Biên, từ phác thảo “Bài ca Điện Biên” đến tác phẩm “Nơi gặp gỡ lịch sử” là sự chín dần về cảm xúc, càng về sau cách đề cập, phương pháp tạo hình càng sâu hơn, kỹ hơn. Hoặc như Ngã ba Đồng Lộc, tôi từng trở đi trở lại nơi này nhiều lần và mỗi lần lại có một sự rung cảm khác. Vẫn là hình tượng 10 cô gái, vẫn là những hố bom nhưng cách đề cập hoàn toàn mới.

Tác phẩm “Nơi gặp gỡ lịch sử”, sơn dầu, kt 153cm x 180cm được trao Giải thưởng Văn học Nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất giai đoạn 2012 - 2017.

Tác giả cũng cho biết trong số những bức tranh vẽ về địa danh Ngã ba Đồng Lộc, ông tâm đắc nhất với tác phẩm “Hoa trắng” mặc dù cũng chưa thực sự bằng lòng. Đó là một bức họa đầy cảm xúc về những nữ thanh niên xung phong đã hy sinh anh dũng vì sự nghiệp giải phóng dân tộc. Gam màu trắng chủ đạo xen kẽ những khuôn mặt, chân dung các cô gái mang đến cho người xem cảm giác về sự tương phản mạnh mẽ, đối lập giữa tuổi thanh xuân trong trắng, tinh khôi và sức sống mãnh liệt của tuổi trẻ với sự tàn khốc, tuyệt vọng của chiến tranh. Những nét vẽ phóng khoáng, tự do thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp bất tử của 10 cô gái. “Hoa trắng” không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một tài liệu lịch sử, giúp người xem ghi nhớ, tôn vinh những hy sinh của những cô gái đã cống hiến cả thanh xuân tươi đẹp vì hòa bình, độc lập dân tộc.
Chiêm ngưỡng những bức tranh về đề tài lực lượng vũ trang của họa sĩ Lưu Quang Lâm, công chúng sẽ bị thu hút bởi tác phẩm “Nơi gặp gỡ lịch sử” với những ngọn núi cao chập chùng, bao phủ bởi màu sắc trầm ấm, tạo nên một không gian hùng vĩ nhưng đầy khắc nghiệt của chiến trường Điện Biên Phủ. Bức tranh không khắc họa rõ nét hình ảnh con người mà sử dụng những hình khối, đường nét để gợi tả. Những hình khối chồng chất lên nhau như đang chuyển động, tạo cảm giác về một không gian chật hẹp, ngột ngạt, thể hiện sự căng thẳng và những khốc liệt của chiến tranh nhưng cũng biểu đạt sức mạnh của ý chí quyết chiến, quyết thắng. “Nơi gặp gỡ lịch sử” thực sự là một tác phẩm độc đáo, kết hợp giữa hiện thực và trừu tượng, giữa lịch sử và cảm xúc. Đó là một câu chuyện lịch sử sống động về cuộc kháng chiến chống Pháp, gợi lên trong người xem những cảm xúc, ký ức sâu sắc về sự hy sinh và tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của quân và dân ta.
Trung thành với thủ pháp đồng hiện đặc trưng, các tác phẩm đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng của họa sĩ Lưu Quang Lâm được thể hiện bán trừu tượng, không gian, hình khối, sắc độ luôn khiến người xem phải tập trung cao độ sức tưởng tượng và tự giải mã, tìm kiếm thông điệp, ý nghĩa sâu xa trong tranh. Như tác phẩm “Những chiến sĩ đặc công”, hình tượng người chiến sĩ với bản lĩnh thép, tài năng, mưu lược và đầy ý chí quyết tâm được diễn tả đồng hiện, tàng ẩn, biến hóa trong nhiều hình hài, lẫn vào những tòa nhà, phố phường, làng mạc, cây cối... Mặc dù mang tên “Những chiến sĩ đặc công” nhưng hình tượng trong tranh rất trừu tượng, chủ yếu là các hình khối, những ngôi nhà, những khoảng đất... Tất cả hòa quyện tạo ấn tượng mạnh với người xem.
Chiến tranh đã lùi xa nhưng hình ảnh người lính vẫn luôn in đậm trong tâm thức dân tộc Việt. Trong sự nghiệp giữ gìn và bảo vệ nền hòa bình hôm nay, hình ảnh người lính cũng luôn xuất hiện mọi lúc mọi nơi, đồng hành cùng nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và phát triển quê hương, đất nước. Đề tài lực lượng vũ trang vẫn đem đến những luồng gió mới, thôi thúc các văn nghệ sĩ sáng tác, khám phá, kiếm tìm những góc nhìn mới hơn, sâu sắc hơn. Đây cũng là dòng chảy nuôi dưỡng những ấp ủ và cảm hứng sáng tạo mới cho họa sĩ Lưu Quang Lâm.