Đất quê một thuở

Chỉ đến khi có tuổi tôi mới hay nhớ về con sông quê gắn bó mấy chục năm trời - khúc lặng nhất của sông Cầu. Cũng chẳng nhớ về ầm ào gió sóng, mưa đổ gió tuôn suốt triền đê ấy mà nhớ về làng Thổ Hà (Việt Yên, Bắc Giang) rậm rịch mùa cang gốm, vọng thấm lời ca Quan họ.

Cứ xuôi theo dọc đê sông Cầu chừng dăm cây số, mắt ta chờm ngợp một vùng sông nước hữu duyên hữu tình. Sông chảy lặng lờ, mái chèo miết lặng bến sông quê. Lại nhớ các liền anh liền chị khăn xếp áo the, mớ bảy mớ ba dập dìu đi trẩy hội làng. 
Đình Thổ Hà đây rồi. Cây đa rùm rà rợp bóng tam quan. Cổng làng rêu phong in đậm ngấn lũ mùa nước lên. Lại nhớ ngày nào, hiệp thợ xứ Bắc nâng đình làng cao hơn mặt nước sông không hề đụng chạm đến kết cấu đình. Đình làng tọa lạc trên một khu đất rộng trải mấy trăm năm thăng trầm binh lửa “trơ gan cùng tuế nguyệt”. Kỹ thuật phục dựng đình và nét tài hoa của ông cha khiến tôi cảm phục. 

Lại nhớ ngày nào tôi gặp anh bạn họa sỹ tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật công nghiệp về làm rể làng này nguyện đem tâm sức của mình khôi phục nghề cang gốm. Anh tìm sang vạt đồi cạnh làng không xa - chừng vài cây số thuê người dựng xưởng, đắp lò, tạo khuôn, dựng mẫu, chọn men gốm… Nhiều đêm anh không về nhà, nằm tại xưởng thao thức nghiền ngẫm cho ra đời những sản phẩm mang thương hiệu làng gốm Thổ Hà: chum vại sành, chậu kiểng, lọ gốm, bát đĩa men da lươn, tiểu sành… nức tiếng một thời. Mắt anh ánh lên mỗi khi mẻ gốm ra lò trong hừng hực màu gắt của lửa nung. Càng thấy vui khi ngó từng đoàn thuyền xuôi ngược ghé bến “ăn gốm” chở đến những miền quê xa. Bây giờ trông lò gốm ngưng khói lại thấy cay cay đuôi mắt. Nghe nói làng Thổ Hà sẽ nối lại nghề cang gốm truyền thống, tôi thấy mừng ngày đó đến gần.
Lại nhớ ngày nào cứ đến mùa lễ hội, cha tôi từ thị xã Bắc Ninh (nay là thành phố Bắc Ninh) sang Thổ Hà dự giải cờ người hàng năm. Sân cờ người chia làm hai bên: bên nam và bên nữ, quét vôi trắng theo từng ô ngang dọc. Bên nam đi hia, cờ lọng, tán quạt và bên nữ quần trắng, áo xanh thụng nom thật lộng lẫy như trong truyện cổ tích thần tiên. Người chơi cờ “điều binh khiển tướng” phất vào ai, người đó đi theo lệnh bằng một lá cờ đuôi nheo. Cha tôi có cái thú chơi cờ người từ bao giờ tôi không nhớ nữa. Chỉ biết khi giành giải Nhất hội làng Thổ Hà về cờ tướng được phần thưởng là một cái chum vại to “vật vã” của làng làm ra, mấy cái khăn bông và một vuông lụa điều khiến cả nhà vui mừng khôn xiết. Ông nói với tôi: “Làng Thổ Hà năm nào mở hội cũng linh đình lắm, ba ngày ba đêm đèn đuốc sáng choang. Các tay cờ khắp các vùng lân cận dọc theo sông Ngũ Huyện Khê đổ về nhộn nhịp lắm!
Có phải tôi quá yêu vùng quê này mà lan man như vậy không? Ngẫm lại, cứ ngược qua Cổng Hậu, chạm dốc Vạn An xuôi về phía Đại Lâm là tôi thấy xốn xang khi qua bến đò ngang sóng nước Thổ Hà thầm thoảng bên tai. Ký ức xưa lại về - ký ức không có tuổi. Thổ Hà, một vùng quê hữu duyên hữu tình. Vâng, Thổ Hà nết người nết đất chạm vào tâm trí tôi ở phía lặng nhất của thung lũng sông Cầu “lơ thơ nước chảy” thuở nào.