Ðất tuồng vọng mãi tiếng trống chầu

Những tích tuồng cổ, những tiếng trống chầu vẫn vọng vang giục giã trên đất Bắc Ninh. Người dân lao động ở nhiều làng quê Từ Sơn, Yên Phong quanh năm tất bật mưu sinh nhưng đến đầu năm xuân mới lại mải mê, háo hức đi xem diễn tuồng…

Sức sốngnhững làng tuồng

Bắc Ninh không có đoàn nghệ thuật tuồng chuyên nghiệp nhưng vì yêu tuồng, mê đắm tiếng trống chầu mà những người tâm huyết, các “nghệ sĩ nông dân” đã tự nguyện thành lập CLB tuồng của làng, xã. Họ đã tạo ra sân chơi để thỏa mãn niềm đam mê của chính mình và quan trọng là đưa tuồng len lỏi, hòa đồng vào nhịp sống của người dân ở nhiều làng quê, tìm cho tuồng một chỗ đứng trong đương đại. Cả tỉnh có 10 CLB tuồng không chuyên đang hoạt động tích cực, chủ yếu ở thị xã Từ Sơn và Yên Phong. Ðó là CLB tuồng của Phú Mẫn, Ngô Nội, Nghiêm Xá, Trung Bạn (Yên Phong) hay Tam Lư, Ðồng Kỵ, Ða Hội, Tiến Bào (thị xã Từ Sơn)… Trung bình mỗi năm, các CLB tuồng có khoảng vài chục suất diễn, thường vào dịp lễ tết, hội làng, đình đám.

Không chỉn chu, hiện đại như những nhà hát chuyên nghiệp nhưng chính những đội tuồng làng biểu diễn ở sân đình với sự mộc mạc, thô ráp, dân dã đã khiến tuồng dễ đi vào lòng người. Bằng nhiều cách khác nhau, những người “nghệ sĩ tay ngang” ấy đã không để tuồng chìm vào quên lãng. Ông Nguyễn Ðức Tý, Trưởng đoàn tuồng Phú Mẫn (Yên Phong) trải lòng: “Chúng tôi thành lập đoàn tuồng của làng không phải để đi diễn kiếm tiền mà để bảo tồn vốn văn hóa truyền thống của quê hương. Bởi, muốn thu hút giới trẻ đến với tuồng không thể bắt người ta yêu tuồng bằng một tình yêu khiên cưỡng mà phải giáo dục vẻ đẹp và cuốn hút họ bằng những vở diễn đích thực”. Dẫu chỉ là một CLB tuồng cấp thôn với 32 thành viên là những người nông dân, chạy chợ, buôn bán, trông trẻ… nhưng CLB tuồng Phú Mẫn lại được tổ chức hoạt động bài bản hệt như một đoàn tuồng chuyên nghiệp có trưởng đoàn, phó đoàn phụ trách các tổ diễn viên nam, diễn viên nữ và dàn nhạc. Ngoài ra còn thành lập một Hội đồng nghệ thuật và có người chỉ đạo nghệ thuật, có bộ phận tài chính, kế toán riêng.

Trích đoạn tuồng “Lý Thái Tổ dời đô” do các nghệ sĩ, diễn viên tuồng ở thị xã Từ Sơn biểu diễn.

Tiếng là không chuyên nhưng họ được nuôi dưỡng trên đất tuồng từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Chẳng thế mà mỗi khi bước lên sân khấu, thần thái, giọng hát của họ luôn khiến khán giả trầm trồ thán phục. Bà Nguyễn Thị Hoan, Chủ nhiệm CLB Tuồng huyện Yên Phong tâm sự: “Ban đầu thành lập CLB cũng rất khó khăn, mỗi lần đi diễn chúng tôi đều phải mượn trang phục, đạo cụ của các CLB tuồng trong vùng hoặc Nhà hát Tuồng Việt Nam. Nhưng chất tuồng đã ngấm sâu trong máu thịt nên dù đang làm gì, bận đến mấy, hễ nghe tiếng trống chầu là lại thấy xốn xang…”. Dẫu chỉ là những nông dân hay ông chủ xưởng mộc, xưởng sắt thép hàng ngày tất bật với cuộc mưu sinh nhưng tối đến họ lại sửa soạn xiêm y, mũ áo, say sưa hóa thân vào vai đào, kép với những: Bao Công, Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga, Lão Tạ, Trưng Trắc, Trưng Nhị, Khương Linh Tá, Ðổng Kim Lân… Quả thực, nếu không có niềm đam mê âm ỉ cháy trong lòng thì họ chẳng thể nào nuôi được sân chơi bền bỉ để xuân nào cũng biểu diễn phục vụ người dân như thế…!

Cách đây vài năm, khi về khảo sát nghệ thuật tuồng, chèo trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, PGS-TS Lê Thị Hoài Phương, Viện Văn hóa - Nghệ thuật Quốc gia đánh giá: “Trong khi các sân khấu tuồng chuyên nghiệp ở nhiều tỉnh thành đang sống dở, chết dở, nghệ sĩ tuồng than trời vì cuộc sống khó khăn, thì ở xứ Kinh Bắc, không ít những đội tuồng của bà con vẫn sống rất khỏe nơi thôn dã. Họ không những tạo ra được những sân chơi tuồng đầy cảm hứng, mà còn tìm ra được cách thức sống mới cho tuồng trong cuộc sống hiện đại và trên hết, chính họ đã góp phần bảo tồn tuồng trong dân gian...”

Dân vẫn mộ tuồng…

Nói về niềm ham say, yêu mộ nghệ thuật tuồng, dân gian xưa có câu ví von hóm hỉnh “Nghe tiếng trống chầu đâm đầu mà chạy…”. Những tưởng sức hút mê hoặc ấy của nghệ thuật tuồng đối với người dân Việt Nam đã thuộc về quá khứ của mấy thập niên trước khi tuồng đang ở vào thời kỳ hoàng kim. Nhưng hóa ra không phải thế, tuồng vẫn có một chỗ đứng quan trọng trong đời sống đương đại, nhất là ở những làng quê - đất tuồng. Người dân vẫn say sưa xem tuồng và thuộc tuồng chẳng kém nghệ sĩ đứng trên sân khấu.

Minh chứng là cuối tháng 9 đầu tháng 10 năm 2015, tỉnh Bắc Ninh có 6 CLB tuồng không chuyên tình nguyện “khăn gói” vào Ðà Nẵng tham dự “Liên hoan tác phẩm sân khấu của tác giả Tống Phước Phổ”. Trong tổng số 20 đơn vị tham dự liên hoan có 14 đơn vị nghệ thuật không chuyên thì riêng Bắc Ninh có tới 6 CLB. Ðáng nói là cả 6 CLB này đều tham gia liên hoan bằng nguồn kinh phí xã hội hóa do sự ủng hộ, tài trợ của bà con địa phương, các mạnh thường quân và chính nghệ sĩ diễn viên đóng góp. Kết thúc liên hoan, cả 6 CLB tuồng của tỉnh Bắc Ninh đều giành Huy chương với 10 HCV và 18 HCB trong tổng số 26 HCV và 39 HCB mà BTC trao cho các đơn vị nghệ thuật không chuyên. Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam đánh giá cao sự nhiệt tình, tích cực của các CLB tuồng Bắc Ninh với những tác phẩm chất lượng và các vai diễn đa dạng không hề thua kém nghệ sĩ sân khấu chuyên nghiệp.

Tại phòng truyền thống của đoàn tuồng Phú Mẫn (thị trấn Chờ, Yên Phong), nghệ sĩ Nguyễn Ðức Tý, Trưởng đoàn giới thiệu cho các cháu thiếu nhi về dàn trống tuồng.

Chuyến đi Ðà Nẵng của các CLB tuồng tỉnh Bắc Ninh đã khẳng định sức sống của nghệ thuật tuồng trên quê hương Quan họ và còn cho thấy những tình cảm mến mộ của người dân Bắc Ninh với bộ môn này. Ông Nghiêm Ðình Hận, Chủ nhiệm CLB Tuồng Nghiêm Xá, Yên Phong chia sẻ: “Tiếng trống chầu còn vang vọng trên quê hương đến hôm nay là bởi người dân trong vùng đã ngấm, hiểu tuồng và luôn yêu tuồng. Những đêm diễn tuồng bao giờ cũng nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của bà con thôn xóm. Ngay buổi biểu diễn ra mắt vở “Trưng nữ vương đề cờ” để báo cáo với chính quyền và nhân dân địa phương trước khi vào Ðà Nẵng dự thi, chúng tôi đã rất bất ngờ vì khán giả đến xem đông chật sân đình. Bà con còn ủng hộ gần 40 triệu đồng để CLB có kinh phí vào Ðà Nẵng dự liên hoan”.

Còn nghệ sĩ Ðàm Xuân Trung, Chủ nhiệm CLB Tuồng Tiến Bào (thị xã Từ Sơn) chia sẻ: “Ở Từ Sơn điều kiện kinh tế của người dân ngày càng khá giả nên nghệ thuật tuồng cũng có sự lan tỏa nhất định. Không riêng ngày hội mà các gia đình có việc hỷ hoặc giỗ tổ dòng họ cũng mời CLB tuồng về biểu diễn để chiêu đãi bà con, khách quý. Hàng năm, cứ vào dịp đầu xuân, anh em nghệ sĩ chúng tôi lại tưng bừng, phấn khởi vì được đi diễn phục vụ bà con trong và ngoài tỉnh”.

Rõ ràng, nếu không có khán giả, không có sự quan tâm ủng hộ của chính quyền địa phương và các tầng lớp nhân dân thì tuồng cũng như các loại hình nghệ thuật truyền thống khác rất khó để tồn tại chứ nói gì đến việc phát triển trong đời sống đương đại. Dẫu cho một năm chỉ đôi ba lần tiếng trống chầu được gióng lên trong những ngày hội làng, đình đám nhưng một khi người dân còn yêu tuồng, thích nghe tuồng thì tuồng nhất định sẽ không lụi tàn!