“Bài toán” rác thải trong xây dựng nông thôn mới ở Bắc Ninh

Xây dựng nông thôn thân thiện với môi trường là 1 trong 19 tiêu chí của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Trong tiến trình xây dựng nông thôn mới ở Bắc Ninh, công tác thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải làng nghề đang là vấn đề bức thiết. “Bài toán” khó này, đòi hỏi sự vào cuộc tích cực của chính quyền địa phương và ý thức, trách nhiệm của toàn xã hội.

Kỳ 1: Ô NHIỄM “BỦA VÂY”

Rác thải sinh hoạt, rác thải sản xuất của làng nghề truyền thống… chưa được thu gom, xử lý triệt để đang làm gia tăng tình trạng ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống của người dân.

“Sống chung” với rác

Rác ùn tắc trong khu dân cư, rác tràn ra đường giao thông, rác đổ xuống ruộng đồng, rác nổi lềnh bềnh trên hệ thống kênh mương…Đó là những gì đang diễn ra tại một số xã xung quanh khu công nghiệp Yên Phong.

Công nghiệp về làng đã làm thay đổi diện mạo nông thôn ở các xã Đông Phong, Long Châu, Yên Trung và Đông Tiến (Yên Phong). Làng xưa nay đã như phố, thu nhập của người dân tăng cao. Nhưng đổi lại, người dân xung quanh khu công nghiệp Yên Phong đang trăn trở, bức xúc, chịu sức ép từ vấn nạn rác thải gây ra. Xã Long Châu có hơn 9200 nhân khẩu nhưng địa phương tiếp nhận khoảng 16.0000 công nhân, người lao động tạm trú. Dân số cơ học tăng cao đột biến, làm cho rác thải sinh hoạt mỗi ngày một nhiều hơn. Cả xã hiện có 4 bãi rác trung chuyển, nhưng đều trong tình trạng quá tải. Ông Nguyễn Trọng Oánh, cán bộ địa chính-nông nghiệp-môi trường xã Long Châu cho biết: “Mỗi tháng, địa phương xả ra môi trường khoảng hơn 120 tấn rác. Địa phương đã nhiều lần kiến nghị lên cấp trên nhưng vẫn chưa được giải quyết”.

Gần xã Long Châu là thôn Ô Cách, xã Đông Tiến. Hơn 3 năm nay, khu bãi tập kết rác trung chuyển của làng đã chật kín rác, vì thế mà địa phương phải đổ rác trên đường đi kéo dài hơn 200 m, tràn xuống cả kênh mương. Thỉnh thoảng qua đây lại chứng kiến cảnh, người dân đốt rác. Gặng hỏi thì họ bảo: Rác tập kết lâu ngày, rác chất thành đống cao, bốc mùi hôi nồng nặc, nếu không đốt thì chẳng có chỗ đổ nữa.

Bãi rác ở thôn Đại Thượng (Đại Đồng) bị ứ đọng hơn 40 tấn.

Không riêng gì khu công nghiệp Yên Phong, người dân sống xung quanh khu công nghiệp Đại Đồng-Hoàn Sơn cũng chịu cảnh tương tự. Chúng tôi đến xã Đại Đồng vào một ngày trung tuần tháng 10. Trời mưa rả rích, ngồi ở quán nước đầu làng trú mưa. Bà Loan, chủ quán nước cho biết: “Hôm nay, trời mưa to còn ít, chứ gặp trời nắng, muỗi, ruồi, nhặng từ bãi rác kéo về nhiều lắm”. Nói xong, bà Loan chỉ tay về phía đầu làng Dương Húc, nơi có bãi rác thải tự phát hơn 3 năm nay. Bãi rác nằm giữa cánh đồng, ảnh hưởng rất lớn đối với sản xuất lúa và sinh hoạt của người dân địa phương. Đi sâu vào trong làng, chúng tôi chứng kiến cảnh rác “xâm lấn” ở các khu dân cư, gây ách tắc  giao thông, rác chùm cả lên khu nghĩa địa. Ông Nguyễn Nghĩa Độ, Chủ tịch UBND xã Đại Đồng cho biết: “Cả xã hiện nay có 6 bãi rác tập kết (trong đó có 3 bãi rác tự phát). Đã hơn 1 năm nay, rác không được chuyển đi xử lý, để chất đống hàng trăm tấn rác lâu ngày gây ô nhiễm nghiêm trọng. Chúng tôi chỉ biết phản ánh lên cấp trên tìm hướng giải quyết”.

Làng nghề ô nhiễm…

 Bắc Ninh có 62 làng nghề truyền thống, trong đó có 53 làng nghề có quy mô tiểu thủ công nghiệp, tập trung chủ yếu ở các địa phương như thị xã Từ Sơn, huyện Yên Phong và Tiên Du, đem lại doanh thu hơn 2000 tỷ đồng/năm, giải quyết việc làm cho gần 35 nghìn lao động. Cùng với sự phát triển kinh tế, các làng nghề cũng mang lại nhiều bất cập, đặc biệt là vấn đề môi trường. Đa số các làng nghề có quy mô sản xuất nhỏ lẻ, dây chuyền công nghệ mang tính thủ công, lạc hậu, tiêu tốn nhiều nguyên, nhiên liệu. Do đó, các chất thải phát sinh từ hoạt động sản xuất ở các làng nghề đã và đang gây ảnh hưởng rất lớn tới môi trường và sức khoẻ người dân.

Tổng lượng chất thải rắn phát sinh từ các làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh hiện có khoảng 940 tấn/ngày, cụm công nghiệp khoảng 250 tấn/ngày. Quá trình hoạt động sản xuất của các làng nghề và các cụm công nghiệp làng nghề như: Giấy Phong Khê, Phú Lâm; cô đúc nhôm Mẫn Xá;  sắt thép Đa Hội; đúc đồng Đại Bái; bún Khắc Niệm... đã xả ra môi trường nhiều loại chất thải rắn, có chất thải nguy hại nhưng chưa được thu gom triệt để, đổ bừa bãi ra các kênh, mương, ao, hồ, sông, ngòi, đồng ruộng, làm ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt, hủy hoại tài nguyên đất, gây mất cảnh quan môi trường, tắc nghẽn các dòng chảy.

Sỉ nhôm, rác thải tràn ngập ở cánh đồng làng Mẫn Xá (Văn Môn-Yên Phong).

Vừa bước vào đầu làng Mẫn Xá, xã Văn Môn (Yên phong), chúng tôi đã cảm thấy ngột ngạt, vì hít phải những làn khói mờ đục, khét lẹt, bốc ra từ những lò tái chế nhôm. Thôn Mẫn Xá có hơn 700 hộ dân, thì có tới trên 300 lò tái chế, đúc nhôm quy mô lớn, nhỏ. Vốn là nghề “cha truyền con nối”, nhưng anh Nguyễn Văn H vẫn không khỏi âu lo, bởi mức độ ô nhiễm gây ra hàng ngày. Anh Nguyễn Văn H cho biết: “Nghề tái chế các sản phẩm nhôm tuy cho thu nhập khá, nhưng chúng tôi phải đối mặt với nhiều rủi ro, ngoài tình trạng ô nhiễm môi trường thì còn nguy hiểm rình rập từ các lò luyện nhôm hàng nghìn độ C phát ra”.  Dõi theo họ làm chừng 15 phút, hai má căng rát lên vì nóng, cổ họng chúng tôi ngứa ngáy… Trong dự án nghiên cứu về mức độ ô nhiễm môi trường làng nghề được công bố năm 2016 (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Mẫn Xá là 1 trong 37 “làng ung thư” của Việt Nam do chịu ảnh hưởng từ ô nhiễm nguồn nước, khí thải, rác thải.

Có một thực tế đang diễn ra ở đây là sau khi sản xuất xong, một lượng chất thải của làng nghề, chủ yếu là sỉ nhôm đều được các hộ sản xuất đưa ra khu vực cánh đồng sau làng.  Chất thải tràn lan, chất thành từng đống, kéo dài trên khắp các tuyến đường nội đồng, tràn cả xuống ruộng. Đó là nguyên nhân chính dẫn tới việc, người dân phải bỏ hoang hàng chục ha đất nông nghiệp ở đây trong nhiều năm qua. Ông Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch UBND xã Văn Môn cho biết: Để giải quyết tình trạng ô nhiễm ở làng tái chế nhôm Mẫn Xá, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt đầu tư xây dựng công trình xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề tái chế nhôm thôn Mẫn Xá với công suất hoạt động gần 2.000 m3/ngày đêm; xây dựng khu xử lý chất thải rắn 3,7 ha và triển khai xây dựng hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp làng nghề thôn Mẫn Xá hơn 26ha, tách các cơ sở tái chế, kinh doanh phế liệu ra khỏi khu dân cư. Hiện nay, các dự án đang tiến hành  công tác giải phóng mặt bằng”.

Rác thải đang là vấn đề đáng quan tâm của toàn xã hội, những bãi rác lộ thiên ở các địa phương, tiềm ẩn nguy cơ phát tán dịch bệnh, đe dọa tới đời sống dân sinh. Xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải làng nghề không chỉ là chỉ tiêu khó đối với các xã, các huyện, thị xã, thành phố trong việc hoàn thành tiêu chí môi trường để cán đích NTM mà nó còn là thách thức đối với việc nâng cao khả năng, cạnh tranh, thu hút nguồn lực phát triển kinh tế địa phương trong xu thế hội nhập.