“Cây tam cúc” - Chuyện đời đã cất thành thơ

                    Cây tam cúc

Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Chị gọi đôi cây tràu cay má đỏ
Kết xe hồng đưa chị đến quê em

Nghé cây bài tìm hơi tóc ấm
Em đừng lớn nữa. Chị đừng đi
Tướng sĩ đỏ đen chui sấp ngửa
Ổ rơm thơm đọng tuổi đương thì

Đứa được chinh chuyền xủng xoẻng
Đứa thua đáo gỡ ngoài thềm
Em đi đêm tướng điều sĩ đỏ
Đổi tượng hồng đưa chị đến quê em

Năm sau giặc giã
Quan đốc đồng áo đen nẹp đỏ
Thả tịnh vàng cưới chị võng mây trôi
Em đứng nhìn theo em gọi đôi

Tôi đã đọc những bài thơ viết về tình yêu không tính tuổi tác của Hoàng Cầm:  Lá diêu bông, Quả vườn ổi, Chị em xanh, Cỏ bồng thi, Dòng sông Thương, Cây tam cúc. Mỗi bài thơ có vẻ đẹp riêng. Cây Tam cúc mở đầu bằng hình ảnh:
Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Cỗ bài tam cúc không mới, tạo nên vẻ đẹp, ghi lại dấu ấn dân dã trong đời sống sinh hoạt của cha ông. Thế hệ trẻ ngày nay biết bộ bài tam cúc, đánh tam cúc nhưng không hiểu ổ rơm như thế nào. Sau khi thu hoạch lúa vào dịp tháng mười âm lịch, ông bà ta lấy những lượm rơm phải là rơm nếp, rũ sạch tướp đem phơi khô dưới nắng gọi con đai. Đem những con đai kết lại, đưa lên giường nằm gọi ổ rơm. Trong bài thơ của Hoàng Cầm, ổ rơm được lấy từ rơm rối rút trong đống, trải lên nền nhà thành ổ quây tròn ngồi đánh tam cúc mùa đông đỡ lạnh. Nhưng ổ rơm ấy đã định vị để tình yêu lên tiếng:
Nghé cây bài tìm hơi tóc ấm
Em đừng lớn nữa. Chị đừng đi
Tướng sĩ đỏ đen chui sấp ngửa
Ổ rơm thơm đọng tuổi đương thì
Bốn câu thơ chỉ một nói về tam cúc Tướng sĩ đỏ đen chui sấp ngửa, còn lại thể hiện chất phong tình, mục đích không phải xem bài chủ yếu Tìm hơi tóc ấm. Ở khát vọng Em đừng lớn nữa. Chị đừng đi. Dấu chấm câu giữa dòng thơ như muốn dừng lại, lưu giữ, kéo dài khoảng khắc ấm áp, nồng đượm, thơm thảo của tình yêu: Ổ rơm thơm đọng tuổi đương thì. Tình yêu ở đâu cũng đẹp, nói bằng cách nào cũng có duyên. Hình ảnh Ổ rơm thơm đọng tuổi đương thì phảng phất hơi thở, hương vị ngọt ngào của ca dao cổ truyền, nhân vật chính là những chàng trai cô gái nông thôn không tên tuổi. Chỉ có tình yêu của họ mới diễn đạt được và cũng chỉ có Hoàng Cầm mới nói được như thế!
Bài thơ có hai hình ảnh lặp lại:
Kết xe hồng đưa chị đến quê em
Đổi xe hồng đưa chị đến quê em
Tại sao không phải là kết, đổi xe đen, pháo, mã mà kết xe hồng. Hình ảnh ấy để người đọc tự suy ngẫm. Từ kết đến đổi, Khát vọng đã vượt lên bằng mọi giá. Nhưng em không thể kết, đổi xe hồng đón chị. Ở bài thơ Lá diêu bông:
Hai ngày em tìm thấy lá
Mùa đông sau em tìm thấy lá
Ngày cưới chị em tìm thấy lá
Chị ba con em tìm thấy lá
Đáp lại bằng chau mày, cái lắc đầu, cười gượng, xòe tay phủ mặt không nhìn. Bài thơ Cây tam cúc kết thúc:
Năm sau giặc giã
Quan đốc đồng áo đen, nẹp đỏ
Thả tịnh vàng cưới chị võng mây trôi
Em đứng nhìn theo em gọi đôi
Câu thơ Em đứng nhìn theo em gọi đôi biểu hiện sự nuối tiếc âm thầm như dư âm của khúc vĩ thanh. Nhân vật trữ tình không than mây, khóc gió, không ẩn mình trong cõi u tịch vẫn giữ được vẻ trinh nguyên của tình yêu. Đôi mắt dõi nhìn theo và mãi mãi gọi đôi. Trong cuộc đời thiếu gì những mối tình như thế. Chuyện đời đã cất thành thơ.