“Cây trong phố”- Thiết tha yêu đời, yêu người

Trong chuyên mục “Đọc sách” tháng 6 này tôi muốn giới thiệu với bạn đọc tập tản văn và bút ký: “Cây trong phố” của một nhà giáo, nhà văn sắc sảo về lý luận - phê bình - Nguyễn Thị Lan. Tập sách gồm 23 bài viết; 9 bài viết về Hải Dương, quê hương của tác giả và 14 bài viết về các vùng miền khác nhau khắp rộng dài đất nước.

Tản văn và bút ký, có gì đặc biệt đâu, hơn nữa lại viết về các vùng đất quê hương đất nước, những bài viết dạng này chẳng phải đã có biết bao người đã viết, đã đăng trên các ấn phẩm báo chí. Nhưng quả thật khi cầm tập sách lên, nghiêm túc đọc và cảm nhận tôi thật sự bị cuốn hút và cảm phục. Cảm phục vì sự nghiêm túc trong lao động nghệ thuật của tác giả, cuốn hút vì những bài viết tràn đầy năng lượng, thể hiện tình yêu thắm thiết với con người và cảnh vật mỗi vùng đất tác giả đi qua, từ những hàng cây, góc phố hết sức giản dị ở thành phố Hải Dương, nơi tác giả gắn bó hàng ngày, đến những vùng đất xa xôi, chỉ có điều kiện đến một vài ngày rồi phải rời xa…
Có nhà thơ đã viết đại ý rằng: Nơi mình sinh sống chỉ là nơi mình sinh sống, nhưng khi phải rời xa rồi mới cảm nhận mỗi cảnh vật đều có tâm hồn, đều lưu luyến… Với mọi người bình thường mọi thứ trôi qua cũng chỉ là bình thường, nhưng với người cầm bút, lại có tình yêu cuộc sống tha thiết thì luôn cảm nhận cuộc sống bằng chính trái tim, từ đó trải lòng trên trang viết. Tập tản văn và bút ký “Cây trong phố” chính là tình yêu như thế.
Câu chuyện, nhân vật trong các bài viết có khi chỉ là những hàng cây, góc phố, hay chỉ là một ngôi nhà xưa cũ như địa chỉ của thư viện nhỏ đến những miền quê rộng lớn… đều được yêu thương, lưu vào tâm trí người viết từ những chi tiết nhỏ, sống động và tinh tế, để đến khi cầm bút lên thì tất cả ào ra một mạch cảm xúc cuốn hút; “Một sáng mùa Thu tôi trở về thư viện cũ. Cảnh vật vẫn yên ả như ngày nào. Trước cổng tấm biển thông báo về việc chuyển thư viện đến địa điểm mới một lời nhắc nhở tôi rằng từ nay nơi đây mãi mãi chỉ là “chốn xưa”. Cảnh cũ còn đó, gần gũi nhưng cũng thật xa xôi. Tất cả như dần trôi vào dĩ vãng…” (Thư viện cũ): “Nơi ấy bình yên trời, bình yên đất, bình yên mặt hồ… Những lúc thấy lòng cô đơn, trống trải tôi lại đến nơi đây. Đến đây để được nhớ, nhớ về “những kỷ niệm xa vời đẫm ướt”. Những không gian xanh nơi đây đã tạo nên ký ức của tôi và của bao người. Trong cái miền ký ức sâu thẳm, lòng ta quay lại rất xa những giấc mơ quá vãng. Giữa cái guồng quay chóng mặt của cuộc sống, đến đây ta được sống chậm lại với những hoài niệm quá khứ…” (Nơi ấy bình yên).
“Về nơi lưu niệm Tự lực văn đoàn” là tản văn khá ấn tượng. Bài viết gọn gàng xinh xắn nhưng đầy ắp thông tin, đầy ắp cảm xúc, nỗi niềm bùi ngùi thương cảm của tác giả với một chứng tích, một địa chỉ vàng trên bản đồ văn chương Việt Nam nay hoang vắng, tĩnh mịch, không một bóng người khiến nhà văn không khỏi nuối tiếc, bâng khuâng… “Tôi đã ngồi rất lâu trên bậc thềm của ngôi nhà cũ với bao nỗi niềm rưng rưng trong tâm cảm, rồi lặng lẽ lang thang khắp khu vườn mong tìm lại những dấu xưa”… Dấu xưa là “Ngôi nhà Ánh sáng, nơi “Thạch Lam- một người sống thanh tao, nho nhã, tế nhị, rất mơ mộng, đa cảm, ưa tĩnh mịch đã thoát ly vào thế giới nội tâm cô đơn bình yên của mình để viết nên những truyện ngắn giàu chất thơ gần như duy cảm, duy mỹ như: Hai đứa trẻ, Nhà mẹ Lê, Cô hàng xén…; Rồi cây Hoàng Lan mà Thạch Lam đã “bất tử” nó trong truyện “Dưới bóng Hoàng Lan” đâu rồi? Đâu dấu giày của người xưa?...
“Rời khỏi trại Cẩm Giàng” với tâm trạng trĩu nặng, tôi tần ngần đứng ở cổng nhìn về phía xa… Cái cảm xúc “trĩu nặng, tần ngần’ đó của tác giả như neo vào tâm trí người đọc về chính tác giả, người phụ nữ dịu dàng với tình yêu tha thiết với cuộc sống này.
Qua những bài viết về các địa danh, các vùng đất của mọi miền đất nước mới thấy nể phục sức đi và viết của tác giả. Tác giả đã có những chuyến đi không mỏi đến huyện Sông Mã (Sơn La), đồn biên phòng Sì Lờ Lầu (Lai Châu), Mèo Vạc, Lũng Cú (Hà Giang), qua Phú Yên, qua Tây Nguyên, về sáu tỉnh miền Tây Nam Bộ, đến Mũi Cà Mau và ra tận Côn Đảo, “mảnh đất bi hùng”, giờ đây là Côn Đảo xanh, Côn Đảo sạch, Côn Đảo bình yên.
Tập sách còn thể hiện tình yêu say đắm với thiên nhiên. Tác giả yêu con phố nhỏ trồng toàn cây bàng của thành phố Hải Dương, mê đắm 30 ngàn cái cây trong bút ký “Cây trong phố” từ những cây gỗ “Cao lớn, vạm vỡ, hiên ngang bất chấp gió sương” đến những thảm cỏ, những khóm hoa nhỏ bé dịu dàng… đều được khám phá, tìm tòi. Ngay cả chuyện những chiếc lá rụng thường gợi buồn thương, dưới con mắt trìu mến và trân trọng của người viết, nó cũng lãng mạn đượm chất thơ: “Một cơn gió đi qua, hàng trăm, hàng ngàn chiếc lá nhỏ lại dịu dàng vương đầy khắp nơi, xôn xao trên mặt đường, níu gót chân người. Lá bay bay bám vào tóc, vào xe của người đi trên phố, lá trút xuống mặt hồ, trên đường phố cổ, trên những nếp nhà đượm chút rêu phong. Lá tự buông mình xuống thảm cỏ xanh trong công viên nhẹ nhàng như những cánh hoa bay…” (Thành phố mùa xà cừ thay lá).
Trong Đêm Đà Lạt, tác giả bộc bạch: “Chúng tôi đã cố “đi”, “nhìn”, “nghe” và cả “chạm” vào Đà Lạt nhiều nhất”. Tuy nhiên, bạn đọc có thể thấy việc “đi, nhìn, nghe, và cả chạm… đối với tác giả là không chỉ riêng với Đà Lạt mà là với mọi cảnh vật và con người ở mọi lúc mọi nơi, để từng trang viết, luôn đầy ắp thông tin, đầy ắp cảm xúc cuốn hút người đọc một mạch từ đầu đến cuối. Đúng như nhận xét của PGS.TS.Nhà văn Vũ Nho “Thật tình mà nói, hầu hết những địa danh tác giả viết trong tập sách này, do hoàn cảnh công tác của mình, tôi đã đặt chân đến. Có nơi còn đến tới hai, ba lần, nhưng vì không có ý định ghi chép và viết, thành ra tôi chỉ như người cưỡi ngựa xem hoa. Bởi vậy mà khi đọc những trang viết của nhà giáo, nhà văn Nguyễn Thị Lan, tôi thích thú như một lần nữa được thăm lại nơi tưởng đã là quen mà còn rất lạ; nơi tưởng như đã biết nhiều mà thực ra chưa biết bao nhiêu; nơi tưởng không có gì đáng nói, đáng kể, nhưng thực ra còn rất nhiều điều đáng nói, đáng kể. Những trang viết ấy đã làm cho tôi thêm một lần nữa trải nghiệm về thiên nhiên, cuộc sống và con người trên những miền đất khác nhau của Tổ quốc mình, làm cho mình càng thêm mến yêu gắn bó”.
Mỗi khi bạn gặp chuyện phiền phức trong cuộc sống, bạn thấy bi quan, chán nản, bạn hãy cầm tập sách này lên và đọc một vài bài viết bất kỳ, bảo đảm trạng thái chán nản bi quan sẽ phải nhường chỗ cho lạc quan, yêu đời. Những bài viết, những câu chuyện sẽ giúp bạn học cách yêu thương mọi cảnh vật và con người xung quanh nơi bạn đang sống.