“Đệ nhất” làng phóng điểu

Việc nuôi vài đôi chim cảnh nhốt lồng, hoặc nuôi chim bán thịt xưa nay ở vùng quê nào cũng có. Nhưng câu chuyện hàng ngàn năm, lớp trai làng đời nọ nối tiếp đời kia say mê, huấn luyện các “phi đội bay” đua tài ở các hội thi chim thì thôn Trác Bút, thị trấn Chờ (Yên Phong) là “độc nhất vô nhị” xứ Đông Ngàn.

Nằm dọc theo Tỉnh lộ 271, làng Trác Bút được nhiều người biết tới bởi cái tài giật giải “đệ nhất” phóng điểu ở các hội làng đất Bắc. Chim bồ câu ở đây nhiều, gần như nhà nào cũng có một vài đôi. Nhưng nuôi đông đàn để luyện thi, thì cả làng có gần 30 người. Chúng tôi tìm đến ông Mẫn Bá Duy, 69 tuổi là người nuôi chim giỏi và cao tuổi nghề nhất. Lâu nay, người dân nơi đây vẫn gọi vui “ông Duy điểu”. Suốt cuộc đời ông chăm sóc, nâng niu con chim, xem chúng như những thiên thần. Tôi choáng ngợp trước mầu đỏ của hàng trăm cờ lưu niệm “đệ nhất, đệ nhị…” kín bốn bức tường nhà ông. Dáng người nhỏ thó, đôi mắt tinh anh và bàn tay “bén” của ông đã rèn luyện rất nhiều “phi đội bay” nức tiếng xứ Đông Ngàn (Đông Anh-Yên Phong-Từ Sơn-Tiên Du-Thuận Thành-Gia Bình- Lương Tài). Hả hê rít điếu thuốc lào, mắt ông Duy đăm đắm theo làn khói, hồi tưởng về  những năm giặc Pháp càn tới làng “Tôi theo ngoại chạy loạn sang Hiệp Hoà (Bắc Giang). Lúc chạy lo giữ mạng sống được là may, vậy mà ngoại tôi vẫn cố gắng mang theo đôi chim giống quý, truyền dạy bí quyết nuôi chim cho tôi. “Tình người, nghĩa điểu”, những người nông dân sớm tối bên ruộng vườn như chúng tôi mến con chim cũng bởi nó có tình chung thuỷ, sắt son như con người vậy!”. Theo các bậc cao niên trong làng kể lại: Truyền  thống nuôi chim, thi chim ở Trác Bút xuất xứ từ thời nhà Lý. Trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Tống bên Phòng tuyến dòng sông Như Nguyệt (1075-1077), triều đình đã giao cho Trác Bút đặc trách huấn luyện chim bồ câu đưa thư tín về Kinh thành Thăng Long và ngược lại. Từ cái trung, cái nghĩa ấy, lớp trai làng nối tiếp nhau say mê huấn luyện chim bồ câu tham dự các hội thi, những mong gửi gắm khát vọng và ước mơ cuộc sống thanh bình, yên vui, đầm ấm. ở Trác Bút, ngoài ông Duy có tài quy tụ những “phi đội bay” quần hùng ngày hội, phải nhắc đến ông Lê Văn Tiến. Năm 1986, ông Tiến mới bắt đầu học nuôi chim. Không biết duyên phận hay may mắn, mà ngay năm đó đàn chim của ông giành được liên tiếp 3 giải “đệ nhất” làm các phường bạn phải “nể phục”. Từ xưa cũng như bây giờ, tại các hội thi chim, phường phóng điểu Trác Bút luôn được đánh giá là ứng cử viên sáng giá nhất. “Ông nuôi chim bán giống, thi chim giật được nhiều giải chắc cũng xênh xang?”-tôi hỏi. Ông Tiến cười khà “Có gì là “xênh xang”. Chơi chim cốt là tạo mối tình giao hảo bốn phương. Cái hay là được đọ tài, thử sức, tuyệt đối không có trò gian lận vì có hàng trăm đôi mắt dõi theo, khán giả cũng là giám khảo. Thú thật! Năm nào phường Trác Bút giật được giải nhất ở hội thi Đồng Kỵ vào ngày rằm tháng tư (hội tụ tất cả các phường chim có tiếng) là cả làng mừng lắm, vì mang được “lộc trời, rượu thánh” cho mùa màng bội thu, nhà nhà no ấm, anh em hoà thuận, vận đỏ cả năm”. Để nuôi được chim bồ câu không khó, nhưng có phi đội bay hoàn hảo: “Hạ điểm trung khuyên; Thượng thanh vân bất kiến”(mới thả ra cho bay tròn,  bay cao đứng xới; bay vào mây không thấy nữa) thật lắm công phu. Những người soàng soàng như tôi cũng khó phân biệt được chim giống và chim bán thịt. Nói vậy nhưng chỉ vài tiếng mượn giọng “lục cục” trong miệng, ông Tiến đã nhanh chóng dụ bắt 2 con, rồi vạch tả rạch ròi “Đây chú xem, con chim giống phải có mắt hạt cau già, lông ráp nhẹ, mỏ ngắn, đầu tròn nhỏ, mũi khít…”.  Chim bay thích hợp khi thời tiết nắng nhẹ, mây đẹp, gió tây và gió tây bắc. Bởi vậy từ xưa tục lệ hội thi chim đàn chỉ tổ chức vào tháng tư âm lịch, mỗi đội có 10 con. Tôi băn khoăn gặng hỏi “Tháng giêng, hai tiết trời mát mẻ, người dân nhàn hạ, sao không tổ chức thi?”. Ông Tiến giải thích “Mùa xuân có rất nhiều con  cắt. Nó là đối thủ hung hãn truyền kiếp, luôn uy hiếp, tấn công phá tan đàn chim bồ câu khi bay kết khối, nên không thể thi vào những tháng này được”. Sau khi đất nước hoàn toàn giải phóng, nhà nước ta mở thêm Hội thi “Cánh chim hoà bình” vào tháng tám âm lịch  mỗi đội 8 con. Tháng giêng hội Lim, tháng hai hội Diềm, các anh Hai, chị Hai “Quan họ” tất bật đi trẩy hội đầu xuân “cầu lộc, cầu tài”. Còn phường chơi chim Trác Bút thì nao nức chờ ngày khai hội. Trước giờ trình làng “phi đội bay” của mình, ông  Duy cùng các trai làng kiểm tra, tuyển chọn đội bay rồi huấn luyện kỹ lưỡng 20 ngày liên tục ở sân đình hay bãi cỏ rộng. Dạy chim bay bài bản theo 3 thao tác, bay “tầm hạ” dần sang “tầm trung” thuần thục chuyển tới “tầm thượng”. Theo kinh nghiệm của ông Duy trong những cuộc thi, yếu tố thắng lợi phụ thuộc rất nhiều vào “con tướng”(con chim đầu đàn). Nó đóng vai trò then chốt, dẫn dắt và bảo vệ đường bay xoáy tròn. Con đầu đàn thường bay giữa, bay phía đầu, một cánh trong, một cánh ngoài định phương hướng. Đôi khi sự rủi ro đang bay gặp cơn bão, cơn mưa, tiếng nổ to sẽ rất dễ phá đàn, mất chim là thường. Tháng tư sắp tới gần, ông Duy thấy xốn xang, nhớ những ký ức tuổi thơ cùng bố lon ton gánh lồng chim 20 cây số sang Cổ Loa, Vân Hà (Đông Anh), rồi về Đồng Kỵ, Hương Mạc… được nghe tiếng trống trịch giòn giã mở đàn, tiếng loa xướng danh náo nức, cứ âm vang trong tâm trí ông.