Đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh

Đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh nằm ở sườn phía Nam núi Thiên Thai, thuộc thôn Bảo Tháp, xã Đông Cứu (Gia Bình), là nơi tôn thờ một danh nhân khoa bảng nổi tiếng, bậc hiền tài của quê hương Bắc Ninh- Kinh Bắc. Đền thờ Lê Văn Thịnh được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1994 và là một trong 14 điểm du lịch của tỉnh.

Lê Văn Thịnh sinh ngày 11 tháng 02 năm Canh Dần (1050) tại làng Bảo Tháp, xã Đông Cứu, huyện Gia Định, nay là huyện Gia Bình - nơi có truyền thống lịch sử vẻ vang lâu đời. Thái sư Lê Văn Thịnh nổi tiếng là người thông minh, hiếu học từ nhỏ. Hoàn cảnh gia đình khó khăn, cha mẹ lần lượt qua đời khi ông còn rất trẻ. Ông đến dạy học ở làng Chi Nhị. Năm 1075, triều đình nhà Lý mở khoa thi Minh kinh Bác học (khoa thi đầu tiên của Văn Miếu, Quốc Tử Giám ở Thăng Long). Ông đỗ đầu khoa thi, được tôn vinh là Trạng nguyên Khai khoa và được bổ nhiệm chức Thị Lang Bộ Binh, phụ trách dạy vua Lý Nhân Tông học. Năm 1084, vua Lý Nhân Tông cử ông đến trại Vĩnh Bình, biên giới Việt Trung (thuộc Cao Bằng ngày nay) để giải quyết vấn đề ranh giới giữa hai nước. Với tài ngoại giao xuất sắc của ông, nhà Tống phải trả lại toàn bộ lãnh thổ đã chiếm đóng.
Lê Văn Thịnh là người tài cao, đức trọng, có nhiều công lao với đất nước, được triều đình nhà Lý thăng chức Thái Sư, chức vụ cao nhất trong triều. Ông là người có tài, liêm chính, có tư tưởng đổi mới nên bị bọn nịnh thần ganh ghét, tìm cách hãm hại, nhưng cũng có nhiều người ủng hộ bảo vệ ông. Năm 1096, ông bị vu oan tội “hóa hổ giết vua” trên hồ Dâm Đàm. Trong buổi luận tội, các quan nịnh thần ghen ghét hùa vào bảo tội giết vua phải xử tội chết và chu di cửu tộc. Có một vị quan văn lên tiếng bảo vệ ông “giết vua xử tội chết vậy giết thầy xử thế nào?” Vì vua luôn kính trọng ông, người thầy uyên bác, trọng đức, trọng tài nên đã tha tội chết cho ông và cho đi đày ở Thao Giang, thuộc vùng đất Phú Thọ ngày nay. Mặc dù bị đi đày nhưng ông vẫn sống cuộc sống có ích cho nước, cho dân. Đến khi già yếu, hơi tàn, sức kiệt ông tìm về quê hương nhưng đến Đình Tổ (Thuận Thành) ông trút hơi thở cuối cùng. Khi được tin ông mất, quê hương nội, ngoại của ông và nhiều làng khác đã tôn ông làm thành hoàng làng. Vào ngày 6-2 (âm lịch) hằng năm diễn ra lễ hội Thập đình. Đây là lễ hội nổi tiếng trong dân gian, là hội đình của 10 làng thờ Trạng nguyên Lê Văn Thịnh, nằm quanh núi Thiên Thai và ven bờ sông Đuống. Theo tục lệ truyền thống, cứ vào các năm Thân, Tý, Thìn người dân các làng này lại tổ chức rước kiệu về tụ hội và tế lễ tại đình Cả ở thôn Bảo Tháp. Hội thập đình có nhiều nghi lễ đặc sắc.

Cổng vào đền Lê Văn Thịnh.

Trong số những di tích thờ Thái sư Lê Văn Thịnh tiêu biểu có đền thờ ông tại thôn Bảo Tháp, xã Đông Cứu. Vốn trước di tích này là nơi ở của gia đình Thái sư sau khi “hóa gia vi tự” mới trở thành nơi vừa thờ Phật, vừa thờ Thái sư Lê Văn Thịnh. Ngôi đền được xây dựng từ lâu đời, bên cạnh chùa Thiên Thư. Đền thờ Lê Văn Thịnh mặc dù được khởi dựng từ lâu đời, nhưng mỗi lần xuống cấp đều được tu bổ ngay. Năm 2008 đền tiếp tục được trùng tu, tu bổ nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long Hà Nội cho nên công trình còn khá chắc chắn.
Kiến trúc của đền hiện nay còn tòa nhà 3 gian 2 dĩ, được kiến trúc theo kiểu kẻ chuyền con chồng kê đấu, hình chữ đinh, cửa gỗ bức bàn, có 18 cột gỗ. Mái lợp ngói ta, tường nhà xây bằng đá và gạch chỉ. Đền không có đao góc, phía trước có hai cột đồng trụ, sân lát gạch vuông. Hiện trong khu di tích còn bảo lưu được nhiều tài liệu, hiện vật phản ánh về cuộc đời, sự nghiệp ông như: Tượng thờ Thái sư Lê Văn Thịnh, các hoành phi, câu đối; khánh đá, bia đá cổ, chuông đồng... Đặc biệt có tượng rồng đá, có niên đại thời Lý. Bức tượng rồng đá có thân hình lạ và độc đáo, nằm trong tư thế cuộn tròn ngóc cao, miệng ngoạm vào thân, toàn thân có vẩy, đầu không có bờm râu, kích thước rộng 1,37m; cao 0,72m còn khá nguyên vẹn. Pho tượng này được phát hiện vào năm 1991, trong khuôn viên nơi từng là tư gia của Thái sư Lê Văn Thịnh nên nhiều người cho rằng tượng chính là nơi gửi gắm những tâm sự về nỗi oan khiên mà Thái sư Lê Văn Thịnh phải chịu trong vụ án trên hồ Dâm Đàm (Hồ Tây) đời vua Lý Nhân Tông. Các nhà nghiên cứu đều nhận định tượng “rồng đá” ở đền thờ Lê Văn Thịnh là pho tượng có hình dạng độc đáo, cho đến nay chưa từng có trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam và các nước Đông Nam Á. Tượng rồng đá hiện được thờ tại ngôi miếu nhỏ bên trái đền. Với giá trị tiêu biểu độc đáo đó, tượng “rồng đá” ở đền thờ Lê Văn Thịnh được công nhận là Bảo vật Quốc gia.
Đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh cùng chùa Thiên Thư, đình làng Bảo Tháp tạo thành quần thể di tích thâm nghiêm hài hòa về không gian nằm bên núi Thiên Thai. Đến thăm đền thờ Lê Văn Thịnh, du khách không chỉ thể hiện tấm lòng thành kính trước một danh nhân khoa bảng nổi tiếng, bậc hiền tài của đất nước mà còn được hòa mình vào không gian yên bình, thơ mộng, ngắm cảnh núi Thiên Thai, ruộng đồng với cây màu xanh tốt trên vùng chiêm trũng Gia Bình đang từng ngày phát triển vươn lên. Du khách cũng có thể liên kết tham quan các di tích lịch sử tiêu biểu của huyện Gia Bình như: Chùa Đại Bi (xã Thái Bảo), khu di tích Lệ chi Viên (xã Đại Lai), đền thờ Cao Lỗ Vương (xã Cao Đức)… hoặc trải nghiệm, tìm hiểu nghề sản xuất tre trúc Xuân Lai, nghề gò đúc đồng Đại Bái đều cách đền Lê Văn Thịnh không xa.