Đến với bài thơ hay: Con chó đá

Anh trở về làng đồi,

Con chó đá đón anh ngoài ngõ

Cái thuở cha ông gạo tiền không có

Nhưng lại nuôi chó đá giữ hồn

Bởi muốn sống, muốn làm người, nên trong

khuya khoắt của giấc ngủ phải canh chừng

lũ ma khôn.

Cái ngõ sỏi, cành rào khẳng khiu, đã bao nhiêu

lần anh trở lại.

Chó đá vẫn ngồi nguyên chỗ cũ

Cặp mắt mở không hiền, không dữ

Không tiếng sủa, không nguẩy đuôi mừng

Da bụng nhăn nheo mòn tận sống lưng

Miệng đá vẫn một đường chỉ ngậm

Mắt đá bao lần sương sa, mưa đọng

Cứ thức cả ngày lẫn đêm, nhìn ma, nhìn người

lạ, người quen, nhìn những con chó

có một gang đời sống

Những con chó biết nhe răng, biết vẫy đuôi

và biết sủa lên ông ổng

Và cũng rất dại khờ nhẫn nhục, gặm nuốt

những miếng đá gan gà, gan trâu

Mỗi lúc rát họng, bỏng hầu, lại tự bảo mình:

đó là quặng vàng, là kim cương, biết đâu (!)

Và trong đêm khuya chợt tỉnh vì sung sướng

bởi giấc mơ, lại đua nhau tru lên ông ổng.

Điều ấy buộc chó đá phải nhiều đêm ngồi nghĩ

Nó nghĩ đến nhăn rạn da đầu

Những đường nứt cụt tai, sứt cổ

Những móng đá nhẵn dần, đường lưng cong

thối rỗ.

Và hôm nay khi anh vừa tới ngõ

Con chó đá chồm lên

Cặp mắt vẫn hiền như có lửa:

“ - Hỡi CON NGƯỜI ta mừng cho anh đó,

Nhưng trước hết anh hãy mừng cho ta”.

Như có những lời nói ấy từ trong đá toát ra,

Hôm nay một con chó nữa đã bay vào vũ trụ,

đến sao Kim

Tại sao anh lặng im?”

Hay anh chưa đọc báo?

Ta đã ngồi đây có lẽ cả ngàn đêm chưa

một lần được nói

Những con chó sống ngu muội dù biết sủa lên

cũng chưa một lần tự kiêu về đồng loại.

“Anh biết đấy, cả việc lên mặt trăng, lên

sao Kim, cả việc thức đêm chúng ta cùng

sẵn sàng đi trước, và ngồi đợi

Còn hôm nay ta chỉ xin được nói một lần:

Các người đã giữ được thân, thì cũng canh

được hồn trọn vẹn.

Tại sao các người không chịu biết điều ấy mà

còn cần đến ta?

Lúc nào ma quỷ cũng nhiều

Càng khuya khoắt tối trời, càng lắm ma khôn

quỷ dữ

Nhưng kiếp đá trên người ta mang đủ

Hãy để ta tự hoá kiếp mình

Ngay núi lửa trên cung trăng cũng động lòng

trước kiếp đá lặng thinh”.

Anh hôn lên mắt đá,

Anh hiểu hơn cuộc đời

Con chó đá vẫn ngồi.

Nhưng lần này gặp lại

Anh như bay như hoá

Và hiểu thêm

Ta phải là ta cả phần xác lẫn phần hồn.

Lời bình

Ở vùng Kinh Bắc và một số nơi khác thuộc đồng bằng Bắc bộ, cạnh cổng các tư gia và đầu đường cuối ngõ có tượng chó đá. Nhưng cái làng đồi vừa mang nét phổ biến ấy của nhà thơ Phùng Khắc Bắc vừa mang nét thân thuộc vùng quê mỗi độ anh trở lại bắt gặp: Con chó đá đón anh ngoài ngõ khiến anh luôn nhớ đến: Cái thuở cha ông gạo tiền không có - Nhưng lại nuôi chó đá giữ hồn. Con chó - cái vật nuôi được thuần dưỡng đầu tiên ấy trong mỗi nhà còn gọi là khuyển, cẩu, cầy để canh chừng lũ trộm cướp và ngăn ngừa cái lũ ma khôn rình rập nơi cái ngõ sỏi, cành rào khẳng khiu... được nâng lên thành biểu tượng ông canh cổng giúp việc cho thổ công thổ địa giữ cho gia sự bình yên, của hiện thân sự tin cậy: Chó đá. Mang nhiệm vụ canh giữ, chó đá đều được tạo theo dáng ngồi chắc chắn, hai chân trước chống lên thẳng đứng sẵn sàng. Cái vật vô tri thuần đá được tạo thành bởi bàn tay con người đẽo gọt trải qua bao biến trải của thời gian vô tận và không gian hạn hẹp có: Cặp mắt mở không hiền không dữ... thức cả ngày lẫn đêm nhìn ma nhìn người lạ, người quen trong bóng mờ vô hồn và dáng người lướt qua in đậm trong tâm thức người dân quê như báo trước một niềm cảnh tỉnh. Ngay đến cả đồng loại của nó: Những con chó có một gang đời sống... biết nhe răng, biết vẫy đuôi. Và cũng rất dại khờ nhẫn nhục: gặm nuốt... Nghĩa là rất hữu hạn trong kiếp chó mà chó đá phải nhiều đêm ngồi nghĩ đến... rạn da đầu, đường nứt cụt tai sứt cổ, móng đá nhẵn dần đường lưng cong thối rỗ. Nghĩ mà thương. Ớ một cấp độ mới Con chó đá đã được Phùng Khắc Bắc thổi vào cái linh hồn trong cuộc đối thoại giữa con chó đá và con người mà anh cảm thấy: Cặp mắt vẫn hiền như có lửa và: Như có những lời nói ấy từ trong đá toát ra. Duy nhất trong đời chó đá được nói và con người lặng im tự vấn mình: Hỡi con người ta mừng cho anh đó - Nhưng trước hết anh hãy mừng cho ta. Mừng cho cuộc du hành lên vũ trụ, lên sao Kim (ở tầm vĩ mô), đến cả việc thức đêm cũng sẵn sàng đi trước và ngồi đợi. Nhưng con người hãy giữ lấy cái phần hồn phần xác của mình cho trọn vẹn: bởi lúc nào ma quỷ cũng nhiều.

Từ miệng con chó đá, ở kiếp đá: Ngay núi lửa trên cung trăng cũng động lòng trước kiếp đá lặng thinh như để ta phải nhìn lại mình, tự răn mình, để ta người hơn và tự nâng mình lên: Và hiểu thêm - Ta phải là ta cả phần xác lẫn phần hồn “Anh hôn lên mắt đá - Anh hiểu hơn cuộc đời. Phải chăng ám ảnh về dư ảnh của tập tục thờ đá thiêng nguyên thuỷ trong bài thơ Con chó đá của nhà thơ Phùng Khắc Bắc là lời nhắn gửi của anh đến hậu thế, đến người trên cõi dương gian này trong mong muốn anh từng chiêm nghiệm.