Đình làng Ngăm Mạc

Thôn Ngăm Mạc (xã Lãng Ngâm, Gia Bình) xưa là xã Ngăm Mạc, tổng Đông Cứu, phủ Thuận Thành. Sau cách mạng tháng Tám thành công, làng được đổi tên là thôn Ngăm Mạc như hiện nay.

Thôn định cư ở vùng đồng trũng, mùa mưa thường bị úng ngập. Sau trận lụt năm 1945 chuyển lên chân núi Yên Sơn. Phía nam giáp thôn An Quang, phía bắc giáp thôn Lập Ái của xã Song Giang, phía đông giáp núi Yên Sơn, phía tây giáp sông Thiên Đức. Ngôi đình ở làng cũ rất to, hoành tráng được coi là nhất một vùng. Đình thờ thành hoàng là nhân thần Quí Minh hiển ứng Đại vương tế thế hộ quốc khang dân.
Theo các tài liệu khảo cổ của Bảo tàng lịch sử Việt Nam thì đình được xây dựng vào cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX  và theo các cụ cao niên kể lại đình được tọa lạc trên một khuôn viên đất khá rộng. Mặt hướng về phía nam, bên phảỉ có giếng, trước mặt có ao. Cổng đình có cây đa to và cây gạo lớn. Đình được xây theo kiểu chữ Đinh gồm 5 gian tiền tế với 4 mái đao cong uốn lượn duyên dáng, hậu cung 3 gian xây bít hồi. Bộ khung gỗ lim to khỏe liên kết 6 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc, gian giữa được chạm khắc tinh tế và hậu cung là bức cửa cấm chỉ mở 2 cửa ngách, cửa giữa thường xuyên đóng, chỉ mở vào các ngày lễ, phía ngoài treo bức hoành phi với 4 chữ Hán “Vạn Cổ Anh Linh” - Nghĩa là muôn đời linh thiêng. Hai bên treo đôi câu đối: “Thiên tượng song sinh đại tinh hiển hiện anh linh phù tổ quốc/Rực hùng triều phá thục tặc uy danh thiên cổ trấn Nam bang” tạm dịch: Hai tướng nhà trời như sao lớn linh thiêng xuất hiện phù tổ quốc/Tiếng vang anh hùng phá giặc Thục uy danh cả nước Nam.
Tại gian giữa đặt nhang án, trên có ngai thờ, có bộ đỉnh, lộc bình, ống hoa, bát hương. Hai bên là bộ chấp kích, sàn đình được lát bằng gỗ, ở hai đầu được đặt bàn thờ hậu… Phía ngoài là khu đình chính gồm 5 gian để phục vụ cho việc tế lễ ngày đình đám. Phía trước là sân đình rộng lát gạch Bát Tràng, hai bên đông tây của sân là hai nhà giải vũ mỗi bên 3 gian. Ngoài cùng là Tam quan gồm 3 gian có cánh cửa đóng mở khi cần thiết. Ngoài ra còn 3 gian nhà chè phục vụ cho việc sinh hoạt.
Năm 1945 dân làng chuyển lên chân núi Yên Sơn định cư, đình ngoài được dỡ lên làm lớp học cho con em. Còn đình trong, thực hiện tiêu thổ kháng chiến, năm 1952 nhân dân đã đốt đình để khỏi rơi vào tay giặc.
Được UBND tỉnh ra quyết định số 761/QĐ- UB ngày 6-7-2006 cho phép tái lập ngôi đình trên đất mới cạnh ngôi chùa, trung tâm khu dân cư, nhân dân vô cùng phấn khởi tự nguyện đóng góp cùng với các nhà hảo tâm hỗ trợ kinh phí thi công, ngôi đình mới được hoàn thành. Ngôi đình mới được kiến trúc theo kiểu nội công, ngoại quốc. Ba gian cửa gỗ bức bàn chân quay. Phía ngoài là 5 gian với đao cong uốn lượn, trên nóc đắp rồng chầu mặt nguyệt, hậu cung ba gian, cạnh hậu cung là ban thờ thánh mẫu, tổng diện tích 150m2. Nền đình được lát gạch đỏ 50cm x 50cm. Có 5 bậc thềm ốp đá. Hai góc đình phía trước có 2 tượng sấu đá. Phía tây nam của đình có cây đa to tỏa bóng mát một góc sân đình.
Sau khi hoàn thành, ban xây dựng làm việc với Bảo tàng Bắc Ninh về việc thờ cúng và sưu tầm các tài liệu lịch sử. Ngoài việc thờ thành hoàng Quí Minh Đại vương theo thần phả, địa phương xin phép được thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, thờ thánh mẫu Lê Thị Diên thân mẫu thành hoàng, thờ 46 liệt sĩ là con em quê hương đã anh dũng hi sinh trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược bảo vệ Tổ quốc. Đình được trang trí, tượng thờ, đồ thờ theo đúng nghi lễ gồm ngai thờ đem từ ngôi đình cũ lên, tượng thành hoàng làng Quí Minh (mô phỏng), tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên nhang án đặt bộ đỉnh đồng, hạc, đèn nến, lọ hoa, bát hương. Hai bên bộ chấp kích, đôi lộc bình sứ, trống lớn, trống tế, lọng, cờ thần, ngựa thờ. Phía trên nóc là 3 bức hoành phi:  Bức 1 “Vạn cổ anh linh”, bức 2 “Tối linh từ”, bức 3 “Thánh cung vạn tuế”. Dọc theo hàng cột là 3 đôi câu đối: Đôi thứ nhất lấy nghĩa từ đình cũ treo phía ngoài; đôi thứ hai treo ở giữa: “Đông lĩnh thái sơn anh linh phù tổ quốc/Tây triền đức thủy trung cổ trấn nam bang” tạm dịch: Phía đông có núi Thái sơn uy nghi phù trì Tổ quốc/ Phía tây có dòng sông Thiên Đức trấn giữ nước Nam. Đôi thứ 3 treo phía trong: Thánh đức tưởng thừa vĩ liệt anh hùng truyền quốc sử/Xuân thu hợp trợ, đức giang thai lĩnh cảnh linh thanh, tạm dịch: Đức thánh nối tiếp truyền thống anh hùng lưu truyền sử sách/Bốn mùa được cúng tế bên dòng Thiên Đức trong xanh. Đến nay các sắc phong, thần tích, thần phả còn lưu giữ được khá đầy đủ.
Từ khi có đình mới, phong tục tập quán, thờ cúng tế lễ hàng năm được khôi phục. Ngày tuần rằm, mùng một được các hương lão cùng ban khánh tiết trong thôn thành tâm thiết lễ nhang đăng đẳng vật. Ngày 10 tháng Giêng hàng năm, làng vào đám có tế nhập tịch chiều hôm trước, Đại tế ngày chính lễ và tế tạ ngày hôm sau.
Đình làng Ngăm Mạc là một công trình văn hóa tâm linh thể hiện đạo lý tốt đẹp của nhân dân ta “Uống nước nhớ nguồn”, cũng là nơi hội tụ trí tuệ của các bậc cao niên, nơi duy trì những phong tục tập quán tốt đẹp của cha ông để lại. Con cháu trong làng công tác, học tập, làm ăn sinh sống trên mọi miền Tổ quốc có dịp về thăm quê đều ra đình lễ bái tỏ tấm lòng thành. Đình làng được trùng tu to đẹp, trang nghiêm góp phần xây dựng nông thôn mới, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân.