“Kiến trúc vị dân sinh” và câu chuyện của chàng kiến trúc sư trẻ

Hiệp hội Kiến trúc sư Quốc tế (International Union of Architects - UIA) vừa công bố kết quả các giải thưởng được tổ chức định kỳ 3 năm - UIA 2023 Triennial Prizes. Năm nay, hai KTS Việt Nam đã được xướng tên tại 2/5 hạng mục trao giải của giải thưởng danh giá này, trong đó có KTS. Đoàn Thanh Hà (H&P Architects) quê Bắc Ninh được Giải thưởng Vassilis Sgoutas cho Kiến trúc phục vụ người nghèo, vì “sự đổi mới được thể hiện trong mọi dự án thể hiện cam kết của kiến trúc sư trong việc tạo ra một kiến trúc phù hợp với địa điểm của nó. Điều này được thực hiện thông qua việc cân nhắc sử dụng các vật liệu địa phương, bằng cách tham gia với các cộng đồng địa phương và bằng cách sử dụng các kỹ năng và nghề thủ công địa phương trong mỗi cộng đồng”.

Công trình của KTS Đoàn Thanh Hà sử dụng vật liệu một cách sáng tạo để mở rộng ranh giới của kiến trúc, tạo ra một cách nhìn mới giúp thay đổi lối suy nghĩ lỗi thời. Kiến trúc cho người có thu nhập thấp không hề nhàm chán, đơn điệu và chất lượng thấp. Con người có thể nghèo về vật chất, nhưng họ xứng đáng tận hưởng một cuộc sống giàu có về tinh thần. UIA chia sẻ: “Giải thưởng được trao cho anh ấy sẽ góp phần khuyến khích và tạo điều kiện cho các kiến trúc sư trong khu vực và ngoài quốc tế phát huy giá trị bản địa cũng như tính nhân văn sâu sắc trong thiết kế vì con người”.
Trước đó, Đoàn Thanh Hà là KTS Việt Nam đầu tiên thắng giải Turgut Cansever 2020 do Hội KTS Quốc tế (UIA) chứng thực. Đoàn Thanh Hà cũng là người hiếm hoi ba lần giành được Huy chương Vàng giải thưởng ARCASIA (2015, 2016, 2019) do Hội đồng KTS Châu Á tổ chức: “…Đoàn Thanh Hà hiểu thấu vật liệu, dụng đúng chỗ, phát lộ đầy đủ cái quý và cái riêng của từng thứ. Đặc biệt anh làm chủ và thể hiện điêu luyện các cấu trúc và chi tiết kiến trúc”. Bởi như KTS Mies van der Rohe đã từng nói: “Chi tiết là thượng đế của cái đẹp kiến trúc”. Trong các công trình của mình, Đoàn Thanh Hà đề xuất triết lý “Kiến trúc vị dân sinh” với sứ mệnh đáp ứng các hoạt động sống thiết thực của người dân; Cải thiện chất lượng cuộc sống; Bù đắp những thua thiệt về kinh tế, văn hoá xã hội cho người dân.

Kiến trúc vị dân sinh bao gồm ba yếu tố không thể tách riêng: Không gian thiết yếu (Nội dung), Cấu trúc nhân tạo theo cách tự nhiên (Cấu trúc) và Bộ nguyên tắc ứng xử.  “Không gian thiết yếu” được hình thành từ những “Vật liệu thiết thực” (tái sử dụng, rẻ tiền, sẵn có tại địa phương) với Công nghệ xây dựng thích hợp (kết hợp phương pháp thủ công truyền thống với kỹ thuật mới tùy từng bối cảnh) và có Sự tham gia của người dân (từ khi bắt đầu xây dựng đến khi hoàn thành và nâng cấp trong quá trình sử dụng). Anh tâm sự: “Tôi làm kiến trúc không giữ mãi một cách biểu hiện quen thuộc để thành thương hiệu, mà đa dạng hóa cho phù hợp với hoàn cảnh và con người cụ thể”.
Để có không gian thân thiện, anh đưa ra bộ công cụ không ngăn cách (không cửa, hàng rào), không phân biệt (trong với ngoài, kiến trúc với cảnh quan), không giới hạn (phạm vi ranh giới, đối tượng tiếp cận sử dụng) đồng thời sử dụng các vật liệu sẵn có tại địa phương (tre, đất, đá...).
Là người của nhiều giải thưởng, nhiều cuộc thi và triển lãm kiến trúc đa quốc gia, KTS Đoàn Thanh Hà theo đuổi lối kiến trúc vị dân sinh đã hơn 10 năm. Trước hết mục đích phải đáp ứng 3 tiêu chí: Của dân-Do dân-Vì dân.  Đầu tiên đó là các công trình của dân, tức người dân phải được làm chủ, chủ động trong sử dụng những không gian phục vụ các hoạt động sống thiết thực. Thứ hai, các công trình thiết kế do dân, xuất phát từ nhu cầu và lợi ích thiết thực của dân nên được tham vấn và tham gia thực hiện. Và hơn tất cả mọi công trình cần vì dân hay chính là đáp ứng những nhu cầu thiết yếu và phù hợp với khả năng thực tế của người dân, hướng tới mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội, bù đắp những khoảng trống và khoảng tối mà kiến trúc chính thống thường bỏ qua vì không mang lại lợi ích cho nhà đầu tư hay nhà quản lý.
Mỗi “ngôi nhà” của Đoàn Thanh Hà là một câu chuyện gắn liền với những con người cụ thể, trong những hoàn cảnh khác nhau, tại các địa điểm khác nhau. Nhiều chi tiết và cảm nhận tưởng như vụn vặt, rời rạc, nhưng được xâu chuỗi với nhau để xây dựng nên ý tưởng kiến trúc, rồi lại kết nối thành một mạch các công trình và dự án được thực hiện trong khoảng 10-15 năm gần đây, qua đó phản ánh quá trình trưởng thành và phát triển về nghề và nghiệp của một KTS làm nghề.
Hy vọng thời gian tới, những người quan tâm kiến trúc sẽ được chứng kiến những tác phẩm đậm chất nhân văn của KTS quê Bắc Ninh-Đoàn Thanh Hà và cộng sự.  

Bắc Ninh tháng 6-2023