“nhớ người cầm lá diêu bông” - Một cách giải mã về hiện tượng thơ Hoàng Cầm

Nhiều người cho rằng, thơ Hoàng Cầm hay nhưng không dễ nắm bắt. Thế nhưng chính sự khó nắm bắt ấy lại như có một ma lực đặc biệt lạ lùng đòi hỏi sự quan tâm, lý giải. Cuốn sách Nhớ người cầm Lá Diêu Bông - NXB Văn học, 2023 của Nguyễn Thị Minh Bắc ra đời góp phần đáng kể trong việc giải mã những tín hiệu thẩm mỹ, đáp ứng sự mong đợi của độc giả yêu thơ Hoàng Cầm.

Với gần 300 trang và ảnh đẹp, Nguyễn Thị Minh Bắc đã dày công  nghiên cứu và hệ thống một cách khoa học về các chương mục của cuốn sách. Đó là: Chương I: Nhà thơ Hoàng Cầm trong cái nôi văn hoá Kinh Bắc; Chương II: Thơ Hoàng Cầm là tấm gương phản chiếu văn hoá Kinh Bắc; Chương III: Thi pháp thơ Hoàng Cầm - Giá trị nghệ thuật đỉnh cao, độc đáo.  Và phần Phụ lục gồm 15 bài của tác giả cảm nhận về một số bài thơ hay của Hoàng Cầm.
 Qua đó, người đọc hiểu rõ hơn giá trị nghệ thuật đỉnh cao, độc đáo của thơ ông. Đúng như nhận xét: “Người nghệ sỹ vĩ đại là người có những đóng góp không thể thay thế trong lịch sử văn học nước nhà, thì Hoàng Cầm, người con ưu tú của xứ Kinh Bắc sẽ là một trong số những nghệ sỹ ấy”.
Soi thơ Hoàng Cầm vào miền Kinh Bắc, nhà văn Nguyễn Minh Bắc phát hiện ra một không gian nghệ thuật khá thú vị. Đó là các dòng sông Kinh Bắc đều thấm đẫm huyền tích, huyền sử. Dòng sông cảm xúc ấy chảy giữa nguồn mạch Kinh Bắc, tạo nên một dòng sông tâm trạng, đầy ắp kỷ niệm, vời vợi nghĩa tình và tiềm ẩn nhiều tâm tư. Cùng những ngọn núi Huyền Đinh, Yên Tử, Ba Voi, núi Neo, núi Dạm, núi Tiêu, núi Chè, núi Thiên Thai... và những đình chùa, hội hè Kinh Bắc “đã được thơ Hoàng Cầm vờn vẽ một cách tài hoa, góp phần viền nổi sắc diện không gian Kinh Bắc” (Trang 83).
Nhớ người cầm Lá Diêu Bông không chỉ làm nổi bật một không gian Kinh Bắc bất tử trong thơ Hoàng Cầm mà còn khắc họa rõ nét một thời gian nghệ thuật vô cùng phức điệu. Một “Kiểu thời gian phổ biến, phảng phất sắc màu tâm linh, siêu thức nhưng lại gắn bó chặt chẽ với tên người, tên đất, xôn xao đầy ắp những kỷ niệm về Kinh Bắc”. Đó là những khoảnh khắc thời gian được xuyên thấu bởi nhiều cung bậc, từ ngắn nhất như những giây, phút, giờ... rồi dài đến vô tận, vĩnh hằng.
Độc đáo nhất là đêm trong thơ Hoàng Cầm. Có hàng trăm nghìn dáng vẻ của đêm mà vẻ nào cũng hiện rõ hồn quê Kinh Bắc”. “Đêm trong thơ Hoàng Cầm còn là thời gian đi tìm sự sống. Nhà thơ hành trình vào đêm như để khoả lấp trạng thái bi kịch hiện tại của đời mình” và “Chất men đêm ấy trong thơ Hoàng Cầm thật lạ kỳ, đầy u ẩn không bao giờ nói hết được. Nên ông ảo hoá đêm thành những hình tượng siêu lạ”.
Trong việc lý giải thơ Hoàng Cầm, Nguyễn Minh Bắc đặc biệt nghiên cứu sâu sắc về con người Kinh Bắc. Từ những con người siêu thường, các danh nhân trong lịch sử, đến những người bình dị -  người mẹ, người chị... đều được thăng hoa thành điệu, thành vần, khiến ông bật ra những câu chữ chói lọi xứng tầm và trở nên bất tử trong thơ Hoàng Cầm. Đúng là: “Hình tượng con người trong sáng tác của ông vừa hiện rõ những nét đặc sắc Kinh Bắc vừa mang tính vĩnh cửu phổ quát của nhân loại”.
Hiểu về con người, quê hương và nỗi éo le, trắc ẩn trong cuộc đời Hoàng Cầm, chị đã giải mã được nhiều điều uẩn khúc. Làm rõ vì sao Hoàng Cầm có sức mạnh vượt qua được kiếp nạn lớn cuộc đời, để rồi xuất thần những câu thơ thăng hoa, vụt sáng, thật huyền hoặc ly kỳ, trong nền thơ văn nước nhà.
Với nhiều phát hiện sâu sắc và lý thú, Nguyễn Thị Minh Bắc đã giải mã cho bạn đọc dễ hiểu hơn về thơ Hoàng Cầm. Riêng bài “Oanh vàng Kinh Bắc đã ngừng hót” (viết nhân ngày viếng thi sĩ Hoàng Cầm), khiến người đọc vô cùng xúc động. Một lần nữa chị lại có cớ đúc kết thơ ông bằng những câu chí lý: “Thơ ông phản ánh một Kinh Bắc đa chiều lộng lẫy, trong đó, tình yêu Kinh Bắc là hạt nhân toả ra năng lượng cháy bỏng, xuyên suốt hành trình thơ ông”.  
Nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc là người đầu tiên viết một chuyên luận nhằm giải mã thơ Hoàng Cầm và có được những kiến giải mới mẻ, thú vị được đông đảo bạn đọc trong và ngoài nước đón nhận. Cuốn sách giúp bạn đọc hiểu thêm về miền quê Kinh Bắc, hiểu đúng về con người Hoàng Cầm. Sự vực dậy, vượt lên, vụt sáng những con chữ lấp lánh, để đời, đã trở thành tấm gương kích thích người sáng tạo. Tác phẩm Nhớ người Cầm lá diêu bông là chuyên luận - một công trình khoa học, nghiêm túc trong việc giải mã thơ Hoàng Cầm theo nguyên lý duy vật biện chứng. Toàn bộ cuốn sách đã trả lời thấu đáo câu hỏi vì sao thơ Hoàng Cầm là một hiện tượng lạ, một phong cách thơ độc đáo, riêng biệt chỉ có ở ông, luôn hấp dẫn mê dụ người đọc, góp phần làm phong phú nền thi ca Việt Nam.

Thanh Xuân, ngày 21/7/2023