70 năm tình yêu Quan họ

Nghệ nhân Quan họ Nguyễn Văn Cầu, khu 3, phường Thị Cầu (thành phố Bắc Ninh) là người duy nhất của phường được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân Nhân dân. Với vốn Quan họ, ông không ngừng góp sức bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa Quan họ trong đời sống đương đại.

Ở tuổi 87 nghệ nhân Nguyễn Văn Cầu vẫn có giọng hát “vang, rền, nền, nảy”, đôi mắt tinh anh và vẫn nhiệt huyết với việc trao truyền Quan họ cho các thế hệ. Ông kể: Năm 16 tuổi, tôi tham gia các sân Quan họ trong làng Thị Cầu (“sân trong” là Quan họ nữ; “sân ngoài là Quan họ nam) và các buổi giao lưu hát canh với các bọn Quan họ trong vùng thì thấm và mê lắm. Tôi được chú ruột Nguyễn Văn Tý và chị Nguyễn Thị Khuê, Nguyễn Thị Lựu là người Đào Xá về làm dâu Thị Cầu truyền dạy Quan họ. Từ năm 1953, tôi được tham gia các canh hát lề lối. Năm 1957 công tác xa nhà nên đến năm 1969 chuyển về làm việc tại Công ty may Đáp Cầu tôi mới tiếp tục đam mê của mình.
Với tình yêu Quan họ, năm 1969 khi biết Đoàn Quan họ Hà Bắc cũ về Thị Cầu học hát Quan họ do các nghệ nhân của địa phương truyền dạy, ông Cầu đã thu xếp thời gian để được học cùng. Vì vậy, những câu Quan họ cổ khó độc đáo riêng có của Thị Cầu ông đều học được và hát hay. Thời gian ấy, ông đã thuộc và hát được khoảng 80 câu Quan họ cổ. Có vốn kha khá, ông Cầu mạnh dạn tham gia nhiều canh hát giao lưu để trau dồi vốn liếng và học hỏi văn hóa ứng xử, lễ nghi, phép tắc của người Quan họ. Ông cũng trực tiếp mở canh hát tại nhà và mời liền anh, liền chị các làng Quan họ bạn đến giao lưu như: Bồ Sơn, Hòa Đình, Viêm Xá, Châm Khê... Từ năm 1994 đến 1996, ông tham gia hội thi hát Quan họ đối đáp đầu xuân và đạt giải Khuyến khích, giải Ba.

Nghệ nhân Ưu tú Quan họ Nguyễn Văn Cầu (bên trái) vẫn thường xuyên truyền dạy và rèn luyện câu ca Quan họ với các thành viên CLB Quan họ Thị Cầu tại nhà chứa.

Với tinh thần trách nhiệm gìn giữ, phát huy giá trị di sản quê hương, năm 1987 đến 2000 nghệ nhân Nguyễn Văn Cầu đảm nhiệm cương vị Tổ trưởng rồi Chủ nhiệm CLB Quan họ, từ khi Quan họ Thị Cầu chỉ có vài thành viên đến vài chục người. Do sức khỏe ông xin nghỉ làm Chủ nhiệm nhưng vẫn tích cực tham gia công tác truyền dạy. Ngoài các thế hệ ở Thị Cầu, ông còn truyền dạy cho các liền anh, liền chị ở các làng Quan họ khác đến học câu Quan họ cổ riêng có của làng; dạy học sinh ở các khóa học của Trường Trung cấp Văn hóa, Nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh; truyền dạy lớp Quan họ măng non... Để các thế hệ hiểu rõ về Quan họ, trong quá trình truyền dạy, ông giải thích cặn kẽ sâu sắc về nguồn gốc, lề lối, quy tắc của một canh hát Quan họ truyền thống, trang phục, cách chơi Quan họ, hệ thống các giọng lề lối; các giọng lẻ, giọng vặt và giã bạn cùng các quy tắc ứng xử, phong cách lối sống, lối chơi đặc trưng của Quan họ Thị Cầu. Tính đến nay, nghệ nhân Nguyễn Văn Cầu đã truyền dạy cho hàng trăm liền anh, liền chị Quan họ, đặc biệt ông tích cực dạy các bài hát do các thế hệ cha, ông của Thị Cầu sáng tác như cụ Nguyễn Hữu Căn, Phạm La, Ngô Thế Vịnh... Do được học hỏi truyền dạy từ các thế hệ đi trước nên nghệ nhân Nguyễn Văn Cầu giữ được gần như nguyên bản các giọng Quan họ cổ khó: Cây kiêu bổng; Con chim thước; Còn giời, còn nước, còn non; Gọi đò; Lỡ duyên Chức Nữ-Ngưu Lang; Kể bốn mùa; Chè mạn hảo...
Nghệ nhân Ưu tú Quan họ Nguyễn Văn Cầu cho biết thêm: Đặc sắc riêng có của Quan họ Thị Cầu là cách bẻ câu trầm, bổng, tiếng tơ, tiếng trúc. Thị Cầu có 50 câu Quan họ do các thế hệ cha, ông sáng tác, độc đáo, riêng có, tôi đều được các cụ truyền lại và còn hát được nguyên giọng.
Với mong muốn lan tỏa và gìn giữ vốn quý quê hương, nghệ nhân Nguyễn Văn Cầu tích cực hợp tác cung cấp tư liệu phục vụ công tác sưu tầm, lưu giữ, nghiên cứu về di sản văn hóa Quan họ, các tư liệu, cách hát của Quan họ Thị Cầu cho các cơ quan chuyên môn như: Bảo tàng dân tộc học Hà Nội, Viện Âm nhạc Việt Nam, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh... Đến nay ông vẫn là nòng cốt tham gia cố vấn và hướng dẫn tổ chức các đợt trình diễn, sinh hoạt của CLB Quan họ phường Thị Cầu.
Hơn 70 năm gắn bó với nghề chơi Quan họ, nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Cầu nhận được nhiều Giấy khen, Bằng khen của các cấp, ngành, song điều ông tự hào đó là Quan họ Thị Cầu ngày càng phát triển, lan tỏa và được trao truyền trong cuộc sống đương đại.