Anh Ba Quyển với hát đối Quan họ Bắc Ninh

Gọi anh Ba quan họ Nguyễn Quyển là theo cách của người quan họ thôi, thực ra năm nay ông Quyển đã 75 tuổi, song có lẽ cái duyên quan họ làm ông trẻ ra rất nhiều so với tuổi.

Một ngày đầu Hạ, anh Ba quan họ Nguyễn Quyển đến thăm và tặng tôi hai tập bản thảo về hát đối đáp quan họ. Cầm hai tuyển tập bản nhạc hát đối quan họ trên tay, tôi thực sự thán phục trước kỳ công của ông. Nếu không có tình yêu quan họ, không tâm huyết với những làn điệu cổ đặc sắc ấy thì làm sao ông có thể tập hợp một công trình như vậy.

Ông Quyển sinh ra ở một làng quê quan họ gốc- làng Yên Mẫn, thành phố Bắc Ninh. Ông nguyên là giáo viên ngữ văn, các làn điệu quan họ đã ngấm vào máu thịt từ nhỏ. Ngoài kiến thức văn học, ông còn có thể chơi thông thạo các loại nhạc cụ dân tộc (đàn bầu, đàn tranh...) và các làn điệu quan họ là niềm đam mê đặc biệt của ông. Ông kể: Từ những năm 60, khi Bộ Văn hoá tổ chức đoàn điền dã do nhạc sĩ Lưu Hữu Phước làm trưởng đoàn về các làng quê Bắc Ninh để tìm hiểu, sưu tầm, nghiên cứu các làn điệu quan họ thì ông đã thích thú đi theo để “học mót”. Thời kỳ nhạc sĩ Hồng Thao đi sâu về các làng quan họ ông cũng lẽo đẽo theo cùng. Trong các cuộc đi ấy, ông nghe và ghi chép khá đầy đủ. Hơn nửa thế kỷ, ông không ngừng tham khảo, bổ sung tư liệu, tri thức. Dù khó khăn, dù ở bất cứ hoàn cảnh nào ông cũng hoàn toàn tự nguyện và say mê sưu tập vốn cổ vô cùng phong phú của quan họ Bắc Ninh.

Được các bậc cao niên trong các làng quan họ giúp đỡ tận tình và sự động viên khuyến khích của bạn bè, ông vừa kịp hoàn thành tập bản thảo: Dân ca quan họ Bắc Ninh- hát đối đáp. Ông cho đó là món quà của ông dâng lên quê hương Bắc Ninh để cùng hoà niềm vui với quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Bản thảo của ông gồm 400 bài hát quan họ đối đáp chia làm hai tập, mỗi tập gồm 200 bài với đầy đủ các giọng: 40 bài giọng Lề lối, 320 bài giọng Vặt, 40 bài giọng Giã bạn. Tác phẩm này cũng có sự đóng góp tích cực của bà Nguyễn Thị Thơm- người bạn đời của ông, vốn là liền chị, một giáo viên dạy hát quan họ.

Tập bản thảo ghi lại hàng trăm làn điệu quan họ, đồng thời cũng có hàng trăm bài thơ trữ tình. Ông Quyển đã tổng hợp được 400 bài đối chỉnh rất thuận lợi cho người muốn tìm hiểu về hát đối quan họ, cũng như các anh hai, chị hai tham gia hát đối lựa chọn bài cho chuẩn xác. Chẳng hạn: Bài ra “Cách trở dặm nghìn”, bài đối là “Cách mấy quãng đồng”; bài ra “Đánh ván cờ tiên”, bài đối là “Phím đàn dìu dặt”... Cuốn sách giúp tăng số lượng các cặp bài đối cho sân chơi giao lưu đối đáp thêm phong phú.

Các bài hát quan họ vốn được truyền khẩu nhưng ông Quyển đã ký âm đầy đủ, chính xác, là cách để cho người có kiến thức âm nhạc yêu thích quan họ dễ tiếp cận, tìm hiểu. Ông đã tiếp bước các bậc đàn anh như các nhạc sỹ Thuỵ Loan, Nguyễn Ngọc Oánh, Tú Ngọc, Hồng Thao, Xuân Khải, cùng các nhạc công của đoàn quan họ Bắc Ninh trong vấn đề này.

Dù bộn bề công việc, ông bà Quyển- Thơm vẫn đang chuẩn bị tác phẩm “Một nghìn bài quan họ” để chào mừng kỷ niệm 1000 năm Thăng Long. Chúng ta trân trọng một tấm lòng nhiệt thành, sự lao động nghiêm túc, cần cù, hoàn toàn tự giác của những người lúc nào cũng tha thiết, hoài bão giữ gìn phát huy bản sắc văn hoá quê hương. Và đó chính là sức sống bền lâu của dòng chảy di sản văn hoá dân tộc.

Bài, ảnh: Quý Hoa