Ba danh tướng chiến thắng Ô Mã Nhi

Thôn Cổ Lãm có tên Nôm là làng Chám, thời xưa là đơn vị cấp xã của tổng Ngọc Trì, ngày nay là đơn vị cấp thôn của xã Bình Định, huyện Lương Tài. Đây là làng quê hình thành từ lâu đời, sống thuần nông. Hiện làng có 2338 nhân khẩu với các dòng họ Nguyễn, Trần, Trịnh, Đào, Đặng, Vương, Phạm, Vũ...… quần tụ sinh sống.

Tuy sống thuần nông nhưng dân làng có truyền thống yêu nước sâu sắc, tinh thần xả thân vì đất nước luôn được đề cao. Tấm gương tiêu biểu nhất là ba danh tướng thời Trần có công đánh thắng tướng giặc Nguyên - Mông là Ô Mã Nhi trong trận Bạch Đằng năm Trùng Hưng thứ 4 (1288).

Vào thời Trần, đế quốc Nguyên Mông đánh chiếm khắp thiên hạ. Ô Mã Nhi là “Dũng sĩ” của nhà Nguyên. Trong trận chiến năm Trùng Hưng thứ nhất, đời vua Trần Nhân Tông (1285) chính Ô Mã Nhi đã đem quân truy đuổi gắt gao vua Trần. Danh tướng Trần Bình Trọng nhận nhiệm vụ cản giặc ở bãi Thiên Mạc đã bị Ô Mã Nhi bắt được.

Ba danh tướng thờ ở đình làng Cổ Lãm chính là những người khiến Ô Mã Nhi thành bại tướng.

Bản “Thần phả” đình Cổ Lãm cho biết rõ về điều này.

Ba danh tướng là hậu duệ Bảng nhãn Lê Văn Hưu, người Lương Giang (Thanh Hóa), con bà Trần Thị Thùy. Một đêm bà nằm mơ thấy ánh sáng đỏ tràn ngập khắp nhà, có con rắn hoa trắng uốn khúc bò đến, sau lại thấy ba bông sen trắng. Từ đó có thai. Bà mang thai 15 tháng, sinh hạ một lần 3 trai vào ngày 12 tháng Hai, đặt tên là: Vĩnh Dụ, Phù Linh, Thiên Minh. Hôm ấy khắp nhà hương thơm sực nức khác thường. Ba con trai diện mạo cũng khôi ngô tuấn tú phi phàm. Người đời ca ngợi:

Nhất bào đĩnh giáng tam huynh đệ

Vạn cổ huân cao nhất thánh thần.

Quả nhiên ba anh em càng lớn càng thể hiện tài văn tài võ hơn người.

Bấy giờ có giặc Nguyên Mông sang xâm phạm. Tiết chế Trần Hưng Đạo triệu ba vị đến phong chức tướng quân. Vĩnh Dụ là Đổng Nhung quan. Phù Linh là Lạc hầu. Thiên Minh là Thái thú quân vụ. Ba tướng thống lĩnh 5 vạn tinh binh dưới quyền Tiết chế đi chặn địch ở Bình Than. Trong trận Hàm Tử quân giặc thua tan tác. Tướng Toa Đô chạy đến Tây Kết bị thượng tướng Trần Quang Khải chém chết. Ô Mã Nhi dẫn quân chạy về địa hạt Thượng Hồng. Hưng Đạo Vương sai ba tướng lĩnh 3 vạn tinh binh truy đuổi. Đến Lâm Thao ba tướng cho dựng đàn làm lễ ngay giữa đường bái yết thiên địa bách linh. Đêm ấy có cụ già xuất hiện, phong thái cười nói nhảy múa vui vẻ. Ba tướng cho mời vào trướng và hỏi: “Nay có Ô Mã Nhi đến xâm chiếm. Ba chúng tôi đang chia binh bày trận tiến đánh. Thắng bại như thế nào xin cụ dạy bảo cho”. Cụ già gieo quẻ rồi bảo: “Nếu tìm được người tài thì chém được tướng giặc”. Nói xong liền biến mất. Ba vị biết là có lão thần nhà trời đến chỉ giúp bèn cho người đến các làng xóm tìm người tài giỏi đến giúp. Rồi mới tiếp tục tiến binh.

Tại trận tiền, ba tướng chia binh làm ba đạo công đánh, chém được chủ tướng Ô Mã Nhi. Quân giặc đại bại.

Vua Trần và Hưng Đạo Vương biết tin vô cùng thương tiếc. Nhà vua sắc phong cho 32 nơi thờ cúng ba vị và cấp mỗi nơi 30 quan tiền để xây miếu thờ trang nghiêm.

Phù tá Trần triều tiên hữu tích

Chấn thanh Nguyên khấu hậu lưu danh

Nghĩa là: Có công phù tá triều Trần sự tích đã rõ/Quét sạch giặc Nguyên được lưu danh mãi về sau.

Truyền thống thượng võ còn được dân làng Cổ Lãm phát huy mạnh mẽ trong thời đại Hồ Chí Minh. Trong kháng chiến chống Pháp, đình làng là nơi hội họp và điểm quan sát địch của lực lượng vũ trang địa phương. Quân Pháp không thể lập bốt tại làng Cổ Lãm. Trong kháng chiến chống Mĩ và chiến tranh bảo vệ biên giới, làng Cổ Lãm có hàng trăm thanh niên lên đường nhập ngũ với khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Tổng kết kháng chiến, Cổ Lãm có 1 Gia đình có công với nước, 6 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, 27 liệt sĩ, 13 thương bệnh binh.

Bên cạnh truyền thống thượng võ, người Cổ Lãm còn có truyền thống thi thư đáng tự hào. Tiêu biểu là Nguyễn Hùng Đoán, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, đứng tên thứ 2, khoa thi Bính Thìn niên hiệu Quang Bảo thứ 2 (1556) đời Mạc Phúc Nguyên. Ông làm quan đến chức tả thị lang bộ Lại. Thời nay, Cổ Lãm có Phó giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Bá Quang, Giám đốc Bệnh viện châm cứu Trung ương. Hàng năm làng có hàng chục cháu thi đỗ vào các trường Đại học và Cao đẳng. Thôn có Quỹ khuyến học trên 40 triệu đồng. Nhiều dòng họ cũng xây dựng được Quỹ khuyến học để động viên, khuyến khích phong trào học tập ngay từ gia đình, dòng họ. Trong số học hành thành đạt, nhiều người đã được cử vào những trọng trách của địa phương và Trung ương.