Ba Nhân vật ở chùa Dâu

Chùa Dâu và hệ thờ Tứ Pháp là trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất của nước ta. Từ đây, Phật giáo, hệ thờ Tứ Pháp và lễ hội lan toả ra các vùng xung quanh. Chùa Dâu đến thời Lý vẫn còn là trung tâm Phật giáo lớn, vua thường về đây cầu đảo hoặc cho rước tượng Pháp Vân về kinh thành cầu mưa. Hiện nay chùa Dâu có nhiều tượng phật quý, tiêu biểu là các pho Pháp Vân, Pháp Vũ, Kim Đồng, Ngọc Nữ... Ngoài ra chùa còn có các tượng nhân vật lịch sử và bia đá được phối thờ, trong đó có Mạc Đĩnh Chi, Bà Trắng và Vũ Hà Đoan.

Mạc Đĩnh Chi người Kiệt Đặc - Chí Linh (Hải Dương), đỗ trạng nguyên khoa thi Giáp Thìn (1304) thời Trần. Sau khi thi đỗ được lấy làm Thái học sinh hoả dũng thủ, sung nội thư gia.

Năm 1308 Mạc Đĩnh Chi đi sứ nước Nguyên. Người Nguyên có ý khinh bỉ vì ông dáng người thấp bé. Ông nén nhịn tìm cách thể hiện tài mình. Một hôm tế thần ông được mời dự. Trong phủ có treo bức màn thêu chim tước vàng đậu trên cành trúc, ông giả lầm là chim thật chạy đến bắt. Người Nguyên càng chê khinh hơn. Ông thản nhiên giật màn xuống xé đi và nói: Tôi nghe người xưa có vẽ mai tước, chưa thấy vẽ trúc tước bao giờ. Nay trong trướng của tể tướng lại thêu trúc tước, trúc là quân tử, tước là tiểu nhân, thế là để tiểu nhân lên trên quân tử, tôi sợ đạo tiểu nhân ngày càng thịnh mà đạo quân tử ngày càng mòn mỏi đi cho nên tôi trừ bọn tiểu nhân giúp thánh triều. Lúc này người Nguyên mới phục tài ông.

Đến khi vào chầu vừa gặp nước ngoài đem dâng quạt. Vua Nguyên sai làm bài minh, ông cầm bút viết xong ngay, lời văn như sau: Lưu kim thước thạch, thiên địa vi lô, nhĩ ư tư thi hề, Y Chu cự nho/ Bắc phong kì lương, vũ tuyết tái đồ, nhĩ ư tư thi hề, Di Tề ngã phu/ Y! Dụng chi tắc hành, xả chi tắc táng, duy ngã dữ nhĩ, hữu nhi thị phù. (Nghĩa là: Chảy vàng chảy đá, trời đất như lò, ngươi trong lúc ấy Y Chu công to/Gió bấc lạnh lùng, mưa tuyết mịt mù, ngươi trong lúc ấy Di Tề đói so/Ôi! Dùng thì làm việc, bỏ thì nằm co, chỉ ta với ngươi là như thế ru.) Từ bấy giờ người Nguyên mới thật sự phục tài.

Chuyện ông đối đáp bên đó được dân gian kể nhiều giai thoại nữa. Ông là người đầu tiên được phong là Lưỡng quốc Trạng nguyên.

Thời Trần Minh Tôn ông nổi tiếng là người liêm khiết. Vua thử đang đêm cho người để mười quan tiền ở cửa nhà. Sáng hôm sau ông vào chầu đem việc ấy tâu lên. Vua nói: Không có ai đến nhận tiền ấy thì ngươi cứ lấy mà dùng. Thời Trần Hiến Tôn ông làm quan đến chức Nhập nội hành khiển hữu ty lang trung. Mạc Đĩnh Chi là người thiết kế và hưng công xây dựng chùa Dâu với quy mô nhà trăm gian, tháp chín tầng, cầu chín nhịp, kiểu nội công ngoại quốc, cơ bản còn lại như ngày nay. Tương truyền ông xây chùa là để tạ lỗi cho mẹ khỏi bị phạt hình đau khổ dưới âm phủ. Sau ông được tạc tượng thờ đặt ở gian thiêu hương ngay sát gian thượng điện.

Tượng Bà Trắng ở chùa Dâu.

Bà Trắng là tên dân gian gọi Thái phi Trương Thị Ngọc Chử, mẹ chúa Trịnh Cương. Bà người làng Ghênh (Như Quỳnh - Văn Lâm - Hưng Yên), sinh năm 1666. Tấn Quang vương Trịnh Bính kén làm phi, năm 1686 sinh ra thế tử Trịnh Cương, sau nối ngôi chúa. Bà Trắng hưng công trùng tu chùa Hàm Long ở kinh đô và chùa Dâu quy mô lớn, lại cấp cho 12 làng tổng Khương Tự thờ Tứ Pháp mỗi làng một giành bạc và 5 mẫu ruộng. Sau đó bà được tạc tượng đặt ở thượng điện phía trước tượng Pháp Vân. Đối diện là Bà Đỏ, tức Quận phu nhân Nguyễn Thị Cảo, vú nuôi chúa Trịnh Cương, cụ nội danh nhân văn hoá Nguyễn Gia Thiều. Trong hội Dâu kiệu hai bà được rước ngay sau kiệu Pháp Vân.

Tháp Hoà Phong là một kiến trúc nổi bật của chùa Dâu. Khi Mạc Đĩnh Chi xây dựng thì tháp cao 9 tầng và không đặt tên. Trải qua thời gian tháp bị đổ, chỉ còn 3 tầng dưới, cao khoảng 17 mét. Đến đầu thế kỉ 18 tháp ở trong tình trạng hư hỏng nặng. Khi ấy sư Tĩnh Mộ trụ trì chùa. Tháng 8 năm Đinh Tị (1737) Kiên Thọ hầu Vũ Hà Đoan, chức Nội trù tiểu thuỷ các đội, Tri đội nhất phiên thị nội giám, người xã Cao Xá huyện Đường An xứ Hải Dương đã phát tâm công đức đổi vàng mua gạch thuê thợ xây lại tháp. Công việc tiến hành đến tháng 5 năm Mậu Ngọ (1738) thì hoàn thành. Tháp được đặt tên là Hoà Phong (nghĩa là Hoà cốc phong đăng, được mùa lớn), có biển tên treo ở mặt trước tháp.

Sư Tĩnh Mộ cho dựng bia Hoà Phong tháp bi kí do Tri huyện họ Nguyễn người Vĩnh Thế soạn văn, Thạch ngọc cục Nguyễn Cảnh Ngọc khắc chữ. Lời văn bia có đoạn: Tầng tháp vòi vọi, trên có biển đề Hoà Phong tháp. Móng nhân, nền nghĩa, nhà đức cửa đạo, nhìn trông đất tốt muôn thọ ai nấy đều hay. Công đức vô biên vô lượng như vậy chẳng đáng biểu dương sao. Thiền viện đã trở nên đẹp, khá nên ghi tạc vào đá, nhắc nhở muôn đời, lưu truyền mãi mãi.

Ngôi chùa cổ xưa nhất nước, trải gần hai ngàn năm, qua sự phát tâm công đức của những nhân vật tiêu biểu các thời kì, trong đó có ba người trấn Hải Dương kể trên mà giữ được vẻ đẹp kiến trúc như ngày nay. Mới đây, chùa Dâu lại được nhà nước đầu tư gần hai chục tỉ đồng để trùng tu lại theo dáng cổ. Tháp Hoà Phong vẫn vươn cao trên nền chùa trăm gian chắc chắn. Tượng phật và bia đá được giữ gìn càng chu đáo hơn. Người đời sau vẫn luôn ghi nhớ đến những tiền nhân có công xây dựng và tu tạo chùa để có một danh thắng cho hôm nay.

Phạm Thuận Thành

 Thường Vũ - An Bình - Thuận Thành