Bãi bồi dòng chảy để khơi xanh

Đầu năm 2016, tôi được anh Nguyễn Bá Cự, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy tặng cuốn truyện ký “Dòng chảy” do anh thai nghén bản thảo từ năm 2011 đến 2013 thì hoàn thành. Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông biên tập và ấn hành với số lượng 1000 bản, in và nộp lưu chiểu quý 4 năm 2015.

Thế là ước nguyện của anh đã được toại nguyện, cùng bạn bè và công chúng chia sẻ. Đọc đi, đọc lại cuốn truyện ký với 235 trang in, cỡ chữ to, rõ ràng, với lối văn tự sự là chủ yếu. Gấp lại cuốn sách, điều cảm nhận đầu tiên của tôi là: Dòng chảy cuộc đời của con người như dòng sông phù sa muôn thuở, đồng hành với thời gian, âm thầm, lặng lẽ… Thời gian không dài từ 1986 đến 2013, không gian là một miền đất không xa lạ “ven sông Lục Đầu” của tỉnh Bắc với bao sự kiện và con người trong một khoảng thời gian chuyển giao từ cơ chế bao cấp, từ nông nghiệp đi lên xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Ở đó biết bao sự kiện, tình huống, cách tiếp cận, xử lý và định hướng. Trong đó, bộc lộ cả những mặt tích cực và mặt trái của các sự kiện. Thật là một cuốn truyện kí đáng đọc.

Được biết anh từ cách đây 35 năm (1982), khi đó, tôi vừa mới chân ướt, chân ráo chuyển từ huyện Lục Nam tỉnh Hà Bắc (cũ) về dạy học tại huyện Gia Lương (cũ), được Phòng GD-ĐT huyện cử ngay về quê hương Cao Đức của anh để dạy học. Dự Đại hội Đảng bộ xã, tôi bắt gặp một Nguyễn Bá Cự, lúc đó là Bí thư Ban Chấp hành đoàn xã, trẻ trung, năng động và xốc vác. Anh vừa tốt nghiệp trường Trung cấp Kinh tế của tỉnh, điều kiện thoát ly ra ngoài lúc đó không khó, nhưng anh quyết định về công tác tại địa phương để phát huy thế mạnh được đào tạo. Sau đó, anh lần lượt làm Chủ nhiệm Hợp tác xã nông nghiệp, Bí thư Đảng ủy, chuyển về làm Trưởng phòng nông nghiệp huyện, từng là đại biểu Quốc hội khóa VIII, chuyển lên công tác Ban Tài chính Tỉnh ủy, làm Phó Giám đốc doanh nghiệp dệt may, đại biểu Quốc hội khóa IX rồi có 16 năm (2000-2016) công tác ở Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy. Với những vị trí anh trải qua, thời gian dài, những trải nghiệm cũng đáng để cho anh có một truyện ký ghi lại.

Về hình thức:

Cuốn truyện kí không có kết cấu chương theo từng mảng của đề tài. Truyện mang nhiều yếu tố ký hơn các chi tiết truyện và với lời tự sự theo thời gian tịnh tiến. Đó cũng là điều thường gặp của những người mới cầm bút sáng tác.

Song những nhân vật, những việc làm cụ thể ở từng vị trí của Tuấn cộng với một cuộc đối thoại giữa hai người bạn Kiên và Tuấn trong 235 trang sách đã tạo nên một cái nhìn đa chiều cho bạn đọc. Cách tiếp cận như vậy giúp cho người đọc vừa lôi cuốn theo dõi vừa dễ cho tác giả khéo dẫn dắt mạch viết.

Về nội dung:

Nhân vật Tuấn xuyên suốt trong 235 trang sách là hiện thân con người anh với bao thăng trầm của một chặng đường công tác từ cơ sở đến huyện đến tỉnh và bây giờ nghỉ hưu và đang là Phó Chủ tịch Hội Khuyến học tỉnh.

Dòng chảy là bản lý lịch của một thời kỳ chuyển đổi sản xuất nông nghiệp theo khoán 100 và khoán 10 của những năm 80 mà chúng ta vật vã và trả giá. Thời kỳ Tuấn làm Chủ nhiệm hợp tác xã nông nghiệp, làm Bí thư Đảng ủy, làm Trưởng phòng nông nghiệp của một huyện. Nó chứng minh một chân lý: Cái gì vì lợi ích cộng đồng, lợi ích của nhân dân thì dù có trở ngại bao nhiêu, phức tạp và sức ép thế nào thì rồi cũng sẽ vượt qua và được cấp trên đánh giá và ghi nhận.

Khi Tuấn làm Phó Giám đốc một doanh nghiệp sản xuất kinh doanh thì là một cuộc chuyển giao từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp theo xu hướng phát triển của xã hội, chuyển từ cơ chế quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường. Một đường đi mới, một yêu cầu mới với một người có kinh nghiệm từ sản xuất nông nghiệp với cái bằng “cử nhân hành chính” lại ở cương vị lãnh đạo, sao không khỏi lạc hậu khi đi làm công nghiệp. Công nghiệp là một sự quản lý không chỉ đòi hỏi sự khoa học và cạnh tranh, còn bao nhiêu điều kiện khác. Những lạc lõng và ngây thơ trong đối thoại giữa Tuấn và Bình (Giám đốc Công ty xây dựng cơ sở hạ tầng) đã gợi bao suy tư để nhận diện xã hội trong cơ chế thị trường mới manh nha này.

Dòng chảy lắng lại với những cảm nhận khi Tuấn gặp anh Bàn, anh Toàn ở cuối truyện ký. Thật là ở đâu cũng có những con người đáng trân trọng và cảm mến họ. Anh Toàn hiện lên như những con người một thời đã xả thân vì sự nghiệp giải phóng đất nước, một con người đáng yêu trong thời kỳ xây dựng đất nước sau chiến tranh.

Với 235 trang in, bao nhiêu sự kiện, bao nhiêu tình tiết, nếu ở nhà văn có tay nghề thì đây có thể trở thành một tiểu thuyết dài có kết cấu chặt chẽ, có những trang miêu tả tâm lý nhân vật sâu đậm hơn. Nhưng đó cũng là quý rồi bởi Nguyễn Bá Cự đã giúp cho bạn đọc biết sàng lọc, lựa chọn những hạt phù sa tươi tốt trong dòng chảy cuộc đời này. Thay cho lời kết, tôi xin được tặng hai câu thơ cho truyện ký “Dòng chảy”:

Những hạt phù sa còn đọng lại

Bãi bồi dòng chảy để khơi xanh.