Bài học dựa vào dân

Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, quần chúng làm nên lịch sử đã trở thành chân lý bất hủ. Đảng viên, cán bộ đi sâu, đi sát quần chúng, hòa mình với quần chúng, đáp ứng nhu cầu nguyện vọng bức thiết của quần chúng sẽ được quần chúng tin theo, ủng hộ tích cực, gia nhập đội quân chính trị tạo thành sức mạnh cách mạng vô địch. Đó là một trong những bài học trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Bắc Ninh.(*)

Trong quá trình vận động cách mạng, thực hiện chủ trương vô sản hóa, ở tỉnh ta lớp thanh niên ưu tú sớm được giác ngộ cách mạng như Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Quốc Việt, Hồ Ngọc Lân, Nguyễn Công Miều, Nguyễn Thị Lưu, Nguyễn Thị Thủy, Nguyễn Thị Minh, Trương Văn Nhã, Vương Văn Trà, Ngô Gia Trinh, Đàm Đức Hòa, Nguyễn Khắc Trung, Trần Nhu, Vũ Xuân Hồng... đã cùng ăn, cùng ở và lao động với công nhân các mỏ than Mạo Khê, Vàng Danh, Cẩm Phả, Cảng Sài Gòn, Nhà máy Ba Son Sài Gòn, Nhà máy dệt Nam Định, Xí nghiệp xe đạp Mécxê (Hà Nội), Xí nghiệp gạch Nam Ký, Xí nghiệp gạch Du Lâm, Từ Sơn; Xí nghiệp gạch Hưng Ký (Yên Viên) và Nhà máy gạch Cổ Mễ, Đáp Cầu (Bắc Ninh)… để giác ngộ, tổ chức công nhân làm cách mạng giải phóng dân tộc, xóa bỏ cuộc đời nô lệ, bất công và đói nghèo.

Trong thời kỳ vận động dân chủ, Đảng bộ Bắc Ninh đã phát động hàng chục cuộc đấu tranh của quần chúng đòi chia lại ruộng đất, công điền, công thổ; đòi bãi bỏ những phong tục đồi bại về ma chay, cưới xin, khao vọng... Thông qua đấu tranh, giác ngộ của quần chúng được nâng cao, họ đã gia nhập các tổ chức ái hữu, nghiệp đoàn, phường hội để giúp nhau phát triển nghề nghiệp, sản xuất - kinh doanh, lúc khó khăn hoạn nạn và giúp nhau trong cuộc sống hàng ngày. Khi nạn đói năm Ất Dậu (1945) làm chết hai triệu đồng bào các tỉnh miền Bắc, thực hiện Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta của Ban Thường vụ Trung ương Đảng, Đảng bộ Bắc Ninh đã kịp thời, kiên quyết phát động quần chúng phá hàng chục kho thóc, lấy hàng trăm tấn thóc cứu đói. Đồng bào ta đang đói nay có thóc gạo để sống, ai nấy đều bùi ngùi xúc động, biết ơn cách mạng. Nguyện vọng bức thiết được đáp ứng, quần chúng một lòng tin theo Mặt trận Việt Minh. Một cao trào kháng Nhật, cứu nước bừng bừng sôi sục, đội quân chính trị quần chúng trở thành sức mạnh bạo lực cách mạng lật đổ hệ thống chính quyền tay sai của phát xít Nhật ở tỉnh Bắc Ninh.

Bắc Ninh là tỉnh thuộc vùng đồng bằng, tiếp giáp với Hà Nội, nơi tập trung bộ máy thống trị và đàn áp của thực dân Pháp và chính quyền thuộc địa nửa phong kiến đã bị phát xít hóa. Trong bối cảnh ấy, Đảng bộ Bắc Ninh biết dựa vào dân, giác ngộ quần chúng nhân dân, nên đã sớm xây dựng được các căn cứ cách mạng, tổ chức hoạt động bí mật bất hợp pháp. Đó là một chủ trương sáng tạo và đã thực hiện thành công.

Để bảo vệ cán bộ, cơ quan, hội nghị, lớp huấn luyện của Đảng, các căn cứ bí mật ở nông thôn tỉnh Bắc Ninh được xây dựng, tiêu biểu là các làng Liễu Khê, Liễu Ngạn (Thuận Thành); Đình Bảng (Từ Sơn); Trung Mầu, Long Khám (Tiên Du); Đào Xuyên (Gia Lâm). Đây là những căn cứ bí mật trọng yếu lấy làng làm đơn vị xây dựng căn cứ cách mạng bí mật, vì khi ấy làng là đơn vị hành chính khép kín, có lý trưởng, trương tuần, tuần đinh... thực hiện quản lý nhà nước, giữ gìn trật tự trị an trên địa bàn. Các làng Liễu Ngạn, Liễu Khê, Đình Bảng, Trung Mầu, Long Khám, Đào Xuyên đều có một đặc điểm chung là ở một vị trí rất cơ động, thuận tiện để lẩn tránh các cuộc vây ráp, lùng sục bắt bớ của kẻ thù.

Từ năm 1939 đến năm 1945, các căn cứ cách mạng bí mật của tỉnh đã nuôi dưỡng, bảo vệ chu đáo, an toàn hàng chục hội nghị, lớp huấn luyện và nhiều cơ quan của Trung ương Đảng, Xứ ủy Bắc Kỳ như: Hội nghị Trung ương tháng 11-1940 ở nhà cụ Đám Thi (Đình Bảng); cơ quan in của Xứ ủy Bắc Kỳ ở Liễu Ngạn, Liễu Khê, Trung Mầu; Hội nghị cán bộ Xứ ủy Bắc Kỳ ở nhà ông Nguyễn Duy Lại, làng Dương Húc tháng 9-1941; Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp mở rộng từ ngày 9 đến ngày 12-3-1945 tại chùa Đồng Kỵ, sau chuyển về Đình Bảng (Từ Sơn). Từ năm 1940 đến năm 1945, chùa Đồng Kỵ, chùa Lã, chùa Dặn, chùa Lành là nơi làm việc, ăn nghỉ an toàn của đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư của Đảng.

Nhờ dựa vào dân, xây dựng được các căn cứ cách mạng, tạo thành sức mạnh chính trị của quần chúng và bằng bạo lực chính trị của quần chúng, Đảng bộ Bắc Ninh đã lãnh đạo nhân dân đứng lên từng bước lật đổ hệ thống chính quyền tay sai của phát xít Nhật từ tỉnh đến cơ sở, khi thời cơ đến đã nhanh chóng phát động toàn dân nổi dậy giành chính quyền về tay nhân dân.

Ngày 10-3-1945, ở Trung Mầu, một căn cứ cách mạng vững mạnh nổ ra cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở cơ sở. Đây là cuộc khởi nghĩa đầu tiên ở tỉnh Bắc Ninh đã thành công tốt đẹp.

Sau khi Nhật đảo chính Pháp (9-3-1945), một cao trào kháng Nhật, cứu nước bùng lên mạnh mẽ trong toàn tỉnh. Hàng chục cuộc biểu tình, tuần hành thị uy với hàng trăm quần chúng xuống đường phá kho thóc của Nhật để cứu đói. Việt Minh phát triển đều khắp trong toàn tỉnh. Mọi làng xóm, ấp trại, phố phường quần chúng ngày đêm hội họp, luyện tập quân sự. Sức mạnh quần chúng đã làm cho chính quyền tay sai của phát xít Nhật ở cơ sở rệu rã, bất lực, mọi việc đều phải làm theo sự chỉ huy của Việt Minh. Hội nghị các lý trưởng, chánh phó tổng ở huyện Gia Bình do Việt Minh triệu tập tại đình làng Hương Triện ngày 21-6-1945, nghe đại diện Việt Minh huyện diễn thuyết, chứng kiến lý trưởng làng Hương Triện trao ấn tín và từ chức lý trưởng là cái mốc đánh dấu toàn bộ chính quyền tay sai ở huyện Gia Bình bị sụp đổ.

Tri phủ Từ Sơn phản động bị Việt Minh xử trí; tri huyện Gia Bình bị mất chức vì để tự vệ Tam Á (Thuận Thành) đột nhập huyện lỵ, tước hết súng của binh lính; tri phủ Gia Lâm, tri huyện Lang Tài bị Việt Minh bắt giữ và cảnh cáo; tri huyện Tiên Du, tri huyện Yên Phong chịu quy hàng Việt Minh, mọi việc làm của chúng đều phải tuân theo sự chỉ đạo của Mặt trận Việt Minh.

Như vậy, từ trung tuần tháng 6-1945 trở đi, trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, hệ thống ngụy quyền cơ sở của phát xít Nhật thực chất đã về tay cách mạng, ở cấp huyện chỉ còn là hình thức. Do đó, công cuộc khởi nghĩa giành chính quyền của tỉnh Bắc Ninh được tiến hành nhanh gọn (từ ngày 17 đến ngày 22-8-1945), với sự nổi dậy của toàn dân, chính quyền ở 10 phủ, huyện và tỉnh Bắc Ninh đã về tay cách mạng. Cùng với cả nước, nhân dân Bắc Ninh tiến bước vào kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.