Bài thơ về nhân dân và sự trường tồn

Trong số tám bài thơ được trao giải A tại cuộc thi thơ lục bát của báo Văn Nghệ năm 2002-2003, được dư luận đặc biệt hoan nghênh, chính là bài thơ THƯỜNG DÂN của Nguyễn Long, một cây bút thơ của tỉnh Thái Bình. Viết về một đề tài quen thuộc (Dân thường - Thường dân) lại chọn thể thơ lục bát, bài thơ rất dễ rơi vào căn bệnh sáo mòn, nhàm chán. Nhưng thi phẩm này của Nguyễn Long lay động lòng người, hàm chứa trong đó bao nhiêu là vẻ đẹp, vừa bình dị, vừa cao cả của lớp thường dân, nhân dân - bộ phận đông đảo và trường tồn nhất của mọi dân tộc, mọi thời đại:    

THƯỜNG DÂN
Đông thì chật, ít thì thưa
Chẳng bao giờ thấy dư thừa thường dân
 Quanh năm chân đất đầu trần
Tác tao sau những vũ vần bão giông
 
Khi làm cây mác cây chông
Khi thành biển cả khi không là gì
Thấp cao đâu có quản chi
                 Ngàn năm cỏ vẫn xanh rì cỏ thôi!
 
Ăn của đất, uống của trời
Dốc lòng cởi dạ cho người mình tin
Ồn ào mà vẫn lặng im
Mặc ai mua nổi, bán chìm thiệt hơn
 
Chỉ mong áo ấm no cơm
Chắt chiu dành dụm thảo thơm ngọt lành
Hòa vào trời đất mà xanh
Vô tư mấy kiếp mới thành thường dân
                                                       Nguyễn Long

Mọi người chúng ta ai cũng biết rằng trong bất kỳ một xã hội nào, bộ phận đông đảo nhất chiếm tới 80 - 90% dân số chính là thường dân, nhân dân. Họ bình dị âm thầm vô danh như cỏ, nhưng lại có vai trò cực kỳ to lớn trong tiến trình lịch sử nhân loại. Phác họa chân dung của họ, Nguyễn Long đã mở đầu bằng hai câu thơ thật gợi:

Đông thì chật, ít thì thưa
Chẳng bao giờ thấy dư thừa thường dân.

Khẳng định lớp người không bao giờ dư thừa cũng chính là xác định giá trị chân chính, trường tồn của thường dân. Đó là lớp người, khi có giặc dã thì thành mác thành chông, thành biển cả mênh mông nhấn chìm kẻ ác, dẫu có bị “ Tác tao sau những vũ vần bão giông” vẫn hồi sinh, trở lại đời thường “chân đất đầu trần” -  không tính toán thiệt hơn so với người đời. Phẩm chất mình vì mọi người, xả thân vì nghĩa lớn của họ thật đáng kính trọng:

Thấp cao đâu có quản chi
Ngàn năm cỏ vẫn xanh rì cỏ thôi ...

Giản dị và âm thầm, rất dễ bị lãng quên như cỏ, nhưng chính HỌ lại hội tụ đủ đầy những đức tính tốt đẹp nhất của con người  trung- hiếu- tín- nghĩa: Ăn của đất, uống cuả trời / Dốc lòng cởi dạ cho người mình tin…/ mặc ai mua nổi bán chìm thiệt hơn … Những người có sức mạnh mênh mông như biển cả, có thể chở thuyền và lật thuyền này, lại vô cùng bình dị và cao quý vì lẽ sống “Chỉ mong ấm áo no cơm / Chắt chiu dành dụm thảo thơm ngọt lành ”...
Phác họa chân dung những người thường dân, Nguyễn Long đã chọn lọc được nhiều chi tiết thơ đầy ấn tượng: “Chân đất đầu trần” , “ăn của đất, uống của trời”, “cây mác cây chông”, “biển cả”, “cỏ xanh”… Đặc biệt là hai hình ảnh “Khi thành biển cả, khi không là gì”...  và “Ngàn năm cỏ vẫn xanh rì cỏ thôi!” vừa có tính khái quát rất cao, vừa mang tính xã hội sâu sắc. Sự bình dị và vĩ đại, trường tồn đến muôn đời của lớp thường dân, được khẳng định - xanh tươi như trời đất:

Hòa vào trời đất mà xanh
Vô tư mấy kiếp mới thành thường dân.

Hóa ra, để có được những phẩm chất tốt đẹp như thường dân thì phải “vô tư mấy kiếp”, phải tu dưỡng nhiều đời. Họ đúng là biển cả, đúng là cỏ xanh, mỏng manh và bất diệt. Họ vừa dễ bị lãng quên vừa trường tồn vĩnh cửu. Người xưa đã dạy: “Dân vi bản” ngẫm mới đúng làm sao. Và thi phẩm Thường Dân với thể thơ lục bát quen thuộc chắc chắn sẽ bền lâu trong tâm hồn bạn đọc.