Báo chí trong thời đại công nghệ số

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI - GAI), đang tạo ra những chuyển đổi sâu sắc trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Hoạt động truyền thông, báo chí không nằm ngoài xu thế này. Từ thu thập thông tin, sản xuất nội dung đến phân phối tin tức tự động và các mô hình kinh doanh mới, AI mang lại nhiều cơ hội đổi mới toà soạn song cũng đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi các cơ quan báo chí phải có sự điều chỉnh chiến lược về phương thức hoạt động.

Nhiều nghiên cứu đã khẳng định việc ứng dụng AI vào hoạt động của tòa soạn là điều chắc chắn phải xảy ra vì những lợi ích nó mang lại là quá lớn. Khi đó chìa khoá công nghệ sẽ giải được bài toán báo chí Việt Nam trong thời đại kỹ thuật số; công nghệ sẽ đóng vài trò then chốt trong việc đổi mới và phát triển báo chí hiện đại; chính công nghệ sẽ giúp cho việc điều phối nội dung tin tức một cách thông minh và nhanh hơn. Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tái định hình ngành báo chí thông qua việc tự động hóa quy trình sản xuất, cá nhân hóa nội dung và mở rộng khả năng phân tích dữ liệu. Tuy nhiên, việc ứng dụng này cần được thực hiện một cách cẩn trọng và có trách nhiệm.

Ứng dụng AI trong quy trình báo chí

AI đang được ứng dụng ở nhiều khâu trong quy trình sản xuất và phân phối tin tức, mang lại những lợi ích rõ ràng. AI có khả năng phân tích các nguồn dữ liệu phức tạp, giúp nhà báo khai thác những thông tin mà họ không thể tự mình đào sâu. Nó hỗ trợ thu thập dữ liệu web, tự động trích xuất văn bản thành giọng nói và được sử dụng trong khâu sản xuất báo chí dữ liệu, cũng như phân tích các bộ dữ liệu khổng lồ của báo chí điều tra. Một ví dụ điển hình như vụ hồ sơ mật "Panama Papers" các công cụ AI cũng có thể giúp lọc tin nóng tiềm năng từ hàng triệu nguồn dữ liệu khổng lồ; Reuters đã sử dụng News Tracer để lọc tin từ Twitter, giúp tiết kiệm thời gian và mở rộng quy mô sản xuất. Notebook LM của Google là một ví dụ về công cụ bên thứ ba hỗ trợ nhà báo tóm tắt tài liệu, tổng hợp dữ liệu cho báo chí điều tra.

Các đại biểu tham dự Hội thảo quốc tế “Báo chí-truyền thông trong bối cảnh AI phát triển” do Học viện Báo chí và Tuyên truyền phối hợp với KOICA tổ chức ngày 23-5-2025 tại Thủ đô Hà Nội.

AI có thể tăng hiệu quả và năng suất công việc, tự động hóa quy trình làm tin bài từ dữ liệu, viết các bài báo có tính lặp lại cao như:  bản tin thể thao hay báo cáo thị trường chứng khoán (rote journalism). AI có thể hỗ trợ biên tập cũng như soát lỗi chính tả, viết tiêu đề… ChatGPT có khả năng tạo ra văn bản rất thuyết phục và trôi chảy. Các tòa soạn lớn đang phát triển bộ công cụ AI nội bộ để thu thập tin tức hỗ trợ nghiệp vụ biên tập như: Sửa lỗi chính tả, tạo tiêu đề hấp dẫn…

Bằng cách phân tích lượng lớn dữ liệu về hành vi, sở thích của độc giả, AI có thể tự động đề xuất nội dung tương thích hoặc lựa chọn nội dung phù hợp với nhu cầu từng nhóm độc giả, giúp tăng khả năng tương tác và độ hấp dẫn của sản phẩm báo chí. Nhiều tòa soạn đã ứng dụng AI trong quá trình phát hành tin tức, tối ưu hóa cho công cụ tìm kiếm.

Công nghệ chuyển văn bản thành giọng nói tự nhiên giống con người thật đến 95% cho phép tạo ra phiên bản âm thanh chất lượng cao để sản xuất podcast. AI cũng hỗ trợ tạo video từ văn bản; tự động cắt video dài thành các đoạn ngắn cho mạng xã hội; cho phép người dùng tương tác với bài viết bằng giọng nói hoặc văn bản.

Mặc dù có chi phí đầu tư ban đầu cao, song  việc ứng dụng AI có thể giúp các cơ quan báo chí hoạt động hiệu quả hơn. Việc tiết kiệm thời gian giúp các nhà báo tập trung vào những đề tài, lĩnh vực được giao phụ trách chuyên sâu hơn. Cá nhân hóa nội dung và tối ưu hóa paywall có thể giúp tăng doanh thu từ thuê bao.

Thách thức và rủi ro từ AI đối với báo chí

Bên cạnh những lợi ích, AI cũng đặt ra nhiều thách thức lớn cho ngành báo chí. Một trong những thách thức lớn nhất là Tin giả và thông tin sai lệch. AI có khả năng tạo ra các bài viết hoặc tin tức giả mạo với nội dung chi tiết và trôi chảy, khó phân biệt với tin thật. Công nghệ deepfake sử dụng AI để tạo video và hình ảnh giả mạo các sự kiện hoặc nhân vật không có thật, làm tăng khả năng lan truyền thông tin sai lệch qua hình ảnh, video và audio giọng nói tự nhiên. Các mô hình AI dễ bị "ảo giác" (hallucinations) và cung cấp thông tin sai lệch. Ngay cả các công cụ tìm kiếm dựa trên AI cũng thừa nhận có thể đưa ra câu trả lời không đáng tin cậy. Các khảo sát chuyên sâu chỉ ra: Công cụ tạo sinh như ChatGPT có tỷ lệ "ảo giác" 15-20%;  sản xuất nội dung giả mạo tinh vi, Deepfake âm thanh/video làm tăng 300% tin sai.

Việc sử dụng AI đặt ra nhiều câu hỏi đạo đức. AI không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin chính xác, chất lượng nội dung có thể thấp, đặc biệt với các văn bản phức tạp. Sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ có thể làm giảm vai trò của con người trong kiểm tra và xác minh thông tin; khi sử dụng AI quá nhiều có thể dẫn đến con người dần mất đi tư duy phản biện. Việc thiếu minh bạch về nguồn gốc thông tin trong các công cụ AI (như ChatGPT) có thể gây lo ngại về tính chính xác và niềm tin của công chúng vào cơ quan báo chí.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động sản xuất và tiếp cận thông tin báo chí ngày càng trở nên phổ biến.

Mặc dù các chuyên gia khẳng định AI không thể thay thế hoàn toàn con người trong lĩnh vực báo chí, tuy nhiên nó có thể hỗ trợ hoặc thay thế một số công việc cụ thể. Điều này đặt ra yêu cầu người làm báo phải tìm được những công việc khác mà AI không thể thay thế. Các tòa soạn còn gặp nhiều khó khăn trong việc trang bị những kiến thức kỹ năng cần thiết để triển khai ứng dụng, sử dụng và quản lý AI một cách hiệu quả. Việc tích hợp AI vào cơ sở hạ tầng CMS hiện tại còn nhiều tốn kém và chưa đồng bộ; các toà soạn cần đầu tư mạnh vào công tác đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là các nhà báo hiểu biết về công nghệ AI. Việc thu hút và giữ chân nhân tài trong các lĩnh vực phân tích dữ liệu và kỹ thuật phần mềm cũng là một thách thức đối với các tòa soạn hiện nay.

Nhiều chuyên gia cho rằng con người và AI có thể tồn tại song song bằng sự hợp tác. AI không thể thay thế hoàn toàn con người trong ngành báo chí. Các phóng viên, nhà báo viết tin, bài, chụp ảnh bằng cảm xúc, sự sáng tạo, khả năng hiểu biết sâu sắc về xã hội, có mặt tại hiện trường…là những nghiệp vụ mà AI chưa thể làm được và thay thế được. AI nên được coi là một công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian, hỗ trợ phân tích dữ liệu phức tạp và cá nhân hóa nội dung.

Tầm quan trọng của đạo đức báo chí sẽ là điểm đặc biệt nhấn mạnh trong kỷ nguyên AI. Trung thực với tờ báo, đầu tư vào tài năng và không phụ thuộc quá nhiều vào GenAI là những nguyên tắc cốt lõi. AI chưa thể hiểu được các sắc thái xã hội, cảm xúc, hoặc xử lý các tình huống phức tạp ngoài thực địa như nhà báo con người. Việc giám sát, kiểm duyệt và đảm bảo nội dung AI tạo ra tuân thủ tiêu chuẩn đạo đức, phù hợp với mục tiêu và giá trị của tòa soạn. Các nhà báo cần tiếp cận công nghệ này với tâm thế cởi mở nhưng cần phải có trách nhiệm.

Thời gian qua, Hội Nhà báo tỉnh Bắc Ninh tổ chức nhiều chương trình tập huấn chuyên đề về ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động báo chí, với sự tham gia giảng dạy của nhiều nhà báo và các giảng viên của Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Chương trình hướng đến các hội viên là phóng viên, biên tập viên, cán bộ truyền thông thuộc các cơ quan báo chí và Trung tâm văn hóa - thể thao - truyền thông cấp huyện. Nội dung tập huấn tập trung vào giới thiệu các xu hướng ứng dụng AI trong lĩnh vực báo chí - truyền thông ở Việt Nam và trên thế giới; hướng dẫn thực hành các công cụ AI nhằm tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung trên các nền tảng số.

Việc tăng cường năng lực ứng dụng AI được xem là giải pháp công nghệ thiết yếu để cơ quan Báo Bắc Ninh, Đài PT-TH tỉnh Bắc Ninh thích ứng hiệu quả với chuyển đổi số và từng bước xây dựng mô hình tòa soạn thông minh Multimedia AI. Ứng dụng AI vào các công việc chuyên môn như: Tóm tắt tin tức nhanh, viết tin nhanh, biên tập nội dung số, dịch thuật, tạo hình ảnh, tạo video, thiết kế infographic, sản xuất podcast, giải băng video, làm video ngắn và xây dựng kênh mạng xã hội: TikTok, Facebook, YouTube…giúp mỗi phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên tạo ra được nhiều sản phẩm sáng tạo với chất lượng cao, hấp dẫn bạn đọc.

Trí tuệ nhân tạo đang định hình lại mạnh mẽ ngành báo chí. Nó mang lại tiềm năng lớn để tăng năng suất, cải thiện hiệu quả thu thập và phân tích dữ liệu, tự động hóa sản xuất nội dung và phân phối tin tức và cá nhân hóa trải nghiệm độc giả. Tuy nhiên, AI cũng tạo ra những thách thức nghiêm trọng liên quan đến tin giả, vấn đề đạo đức, bản quyền nội dung, sự sụt giảm mô hình kinh doanh truyền thống và làm gia tăng nguy cơ thay thế con người.

Mặc dù công nghệ ngày càng phát triển, bản chất của báo chí - sự theo đuổi sự thật và vai trò trung gian thông tin của con người vẫn không thể thay thế. Để tận dụng tối đa lợi ích của AI và giảm thiểu rủi ro; ngành báo chí cần tiếp cận công nghệ này một cách có chiến lược, có trách nhiệm và cần đầu tư vào nhà báo công nghệ nhiều hơn; đồng thời cần thúc đẩy các giải pháp pháp lý và quy chuẩn đạo đức phù hợp với kỷ nguyên số. Việc làm chủ công nghệ AI và tạo ra sản phẩm báo chí chất lượng cao theo nguyên tắc nghề nghiệp là chìa khóa để thích ứng và phát triển trong thời đại công nghệ số.