Báo động tình trạng thanh thiếu niên hút thuốc lá

Có một thực tế là trong khi người trưởng thành có xu hướng giảm hút hoặc muốn cai thuốc lá thì giới trẻ, đặc biệt là thanh thiếu niên lại bắt đầu hút thuốc ở độ tuổi sớm hơn. Đây cũng là đối tượng được coi là “con mồi” béo bở của thuốc lá thế hệ mới, trong đó phổ biến nhất là thuốc lá điện tử.

Không học đến bậc THPT, H. phụ giúp gia đình rồi trông nom quầy tạp hóa tại phường Võ Cường (thành phố Bắc Ninh). Ở tuổi 20, nhưng H có đến gần 5 năm hút thuốc lá, hiện hút nửa bao mỗi ngày. Thuốc lá sẵn trong quầy, không phải chi mua, do đó, H. hút theo nhu cầu. “Em thấy nhiều khách đến không thích khói thuốc lá nên hạn chế hút vào giờ đông khách. Em cũng nghe nói về tác hại của thuốc lá, song hiện tại, em chưa thấy sức khỏe mình có vấn đề gì nên chưa bỏ” - H. nói. Trong nhóm bạn đồng niên chơi cùng của H. có đến hơn 1/3 hút thuốc lá và cũng chưa ai trong số đó có ý định cai thuốc.  
Anh N.Q.H - một phụ huynh có con trai bắt đầu hút thuốc lá khi đi học Đại học chia sẻ: “Kể từ khi đi học xa nhà, ở trọ chung với bạn, cháu bắt đầu hút thuốc. Chi phí sinh hoạt bố mẹ cho hằng tháng, con dùng 1 phần cho hút thuốc, tôi khuyên con bỏ nhưng con nói học tập, thi cử căng thẳng, thi thoảng hút để giải tỏa stress. Khuyên không được, tôi đành để con tự quyết định sức khỏe của mình thôi”.
Tất cả các trường học đều có quy định về việc cấm học sinh hút thuốc lá song trên thực tế có tình trạng một số ít học sinh bậc THCS, THPT tập hút thuốc lá. Vì phần lớn các em này hút thuốc ngoài phạm vi trường học nên nhà trường rất khó quản lý. Trong khi đó, với hệ thống bán hàng và phân phối thuốc lá rộng khắp như hiện nay, trẻ em dễ dàng mua thuốc lá ở bất cứ đâu.
Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nghiêm cấm các hành vi: “Người chưa đủ 18 tuổi sử dụng, mua, bán thuốc lá”, “Sử dụng người chưa đủ 18 tuổi mua, bán thuốc lá”, “Bán, cung cấp thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi”. Tuy nhiên, việc phát hiện, xử phạt những trường hợp bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi vẫn là khó khăn, thách thức với các cơ quan chức năng, bởi vì lợi nhuận, người bán hàng sẵn sàng bán thuốc lá cho những đối tượng dưới 18 tuổi hoặc có thể do lo ngại mất khách, phiền phức nên không hỏi chứng minh thư của người mua. Số khác không nắm được quy định của luật pháp về lĩnh vực này.
Theo các báo cáo, mỗi năm trên thế giới có khoảng 6 triệu người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Việt Nam nằm trong nhóm 15 quốc gia có số lượng người sử dụng thuốc lá cao nhất thế giới. Đặc biệt xu hướng hút thuốc lá ở thanh niên ngày càng trẻ hóa với tỷ lệ 21,6% thanh niên từ 16 - 24 tuổi hút thuốc.
Theo thông tin tại Hội thảo trực tuyến về giải pháp phòng ngừa thuốc lá thế hệ mới đối với học sinh do Bộ Giáo dục - Đào tạo phối hợp tổ chức cuối tháng 5-2021, thanh thiếu niên không hút thuốc lá truyền thống vẫn thử và bắt đầu sử dụng thuốc lá điện tử. Kết quả điều tra sức khỏe học đường năm 2019 cho thấy có đến 2,6% học sinh trong độ tuổi từ 13-17 hút thuốc lá điện tử, tỷ lệ này cao hơn ở học sinh thành thị với 3,4%.
Các phân tích cũng chỉ ra rằng một trong những nguyên nhân khiến giới trẻ hút thuốc lá là do giá các sản phẩm thuốc lá rất rẻ, tạo điều kiện để thanh niên, thiếu niên dễ dàng tiếp cận với các sản phẩm này, từ đó nhanh chóng trở thành người nghiện. Trong khi đó, nhiều thanh niên lại coi việc hút thuốc lá là cách để thể hiện bản thân, coi điếu thuốc lá như một lời mời xã giao thân thiện, giải tỏa căng thẳng hay đơn giản là sự tò mò hiếu kỳ, muốn thử hút xem thế nào, cùng với tâm lý hút một hai điếu không thể nghiện được mà dần dần trở thành thói quen không thể bỏ được. Gần đây, việc phổ biến các sản phẩm thuốc lá điện tử với hình thức “sành điệu” và những lời quảng cáo về khả năng giúp cai nghiện thuốc lá truyền thống cũng là một trong những nguyên nhân khiến thanh thiếu niên ưa chuộng.
Theo các chuyên gia, với thanh thiếu niên, thuốc lá điện tử gây nghiện và có thể gây ra những thay đổi có hại cho não đang phát triển, làm gián đoạn sự phát triển của các mạch não. Nồng độ nicotin cao ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ, môi trường, lối sống, hành vi của giới trẻ….
Mặc dù Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá quy định, hành vi sử dụng, mua bán thuốc lá khi chưa đủ 18 tuổi sẽ bị phạt từ 100 - 300 nghìn đồng; người bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi sẽ bị phạt từ 500 nghìn đồng - 1 triệu đồng, tuy nhiên, cho đến nay cuộc chiến chống thuốc lá vẫn còn gặp nhiều khó khăn bởi lợi nhuận từ sản xuất và buôn bán thuốc lá rất cao, trong khi thanh niên, thiếu niên lại chưa nhận thức đúng và đầy đủ những nguy cơ tiềm ẩn do thuốc lá nói chung và thuốc lá điện tử mang lại.
Thuốc lá có hại cho sức khỏe, môi trường, song người hút thuốc lá có thể chưa thấy ngay những hậu quả đó, nhất là giới trẻ, khi sức khỏe đang còn sung sức. Vì vậy, để giảm tình trạng hút thuốc lá ở thanh thiếu niên nói chung, học sinh, sinh viên nói riêng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục, nâng cao nhận thức cho con em mình; trang bị cho con các kỹ năng từ chối lời mời hút thuốc lá từ bạn bè hoặc mọi người, tạo thói quen nói không với thuốc lá; quan tâm, quản lý sinh hoạt hằng ngày của con cái về thời gian và các mối quan hệ bạn bè. Cũng cần có quy định chặt chẽ và có chế tài xử lý nghiêm khắc đối với các hành vi bán thuốc lá cho học sinh.