Bức tranh hậu phương thời chống Mỹ

Chiến thắng 30-4-1975 đi vào lịch sử dân tộc Việt Nam một biểu tượng về ý chí quyết tâm và sự hoàn hảo về chiến lược của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. 42 năm qua, thời gian giúp chúng ta có một góc nhìn đầy đủ, rõ nét về tầm vóc vĩ đại và sức mạnh tổng hợp làm nên chiến thắng. Đó là sức mạnh của truyền thống dân tộc gắn với sức mạnh thời đại, sức mạnh của ý chí chiến đấu dũng cảm, bền bỉ của quân dân cả nước... và không thể thiếu một nhân tố quan trọng đó là sự đóng góp to lớn của hậu phương miền Bắc chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam.

Kỷ niệm chiến thắng 30-4 năm nay, phần lớn Cựu chiến binh của tỉnh Bắc Ninh và những người cùng độ tuổi một thời được chứng kiến cuộc sống và con người của hậu phương miền Bắc trong những năm cả nước có chiến tranh. Từ đầu năm 1965, Đế quốc Mỹ phát động chiến dịch đánh phá miền Bắc bằng không quân với quy mô và cường độ ngày càng cao. Miền Bắc chuyển từ thời bình sang thời chiến, vừa đánh trả và phòng tránh máy bay Mỹ, vừa tích cực sản xuất để chi viện cho chiến trường miền Nam. Quê hương Bắc Ninh (lúc đó là tỉnh Hà Bắc) nói riêng và các tỉnh miền Bắc nói chung đều sôi động với phong trào thi đua cả nước hướng ra tiền tuyến “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”.

 Do nhu cầu phải huy động lực lượng cho chiến trường miền Nam, ở mỗi làng quê, thanh niên, trai trẻ đều lên đường nhập ngũ. Ở lại sản xuất chỉ có người già, phụ nữ và trẻ em. Những gia đình neo đơn, thiếu lao động hầu hết là gia đình bộ đội. Người lính ra đi chiến đấu thì nhiều, nhưng người được về phép thăm gia đình thì rất ít. Một lá thư từ chiến trường gửi về là quý lắm rồi. Ngày đó, phương tiện thông tin liên lạc rất khó khăn, người đưa thư được coi là tâm điểm, là cầu nối liền hậu phương với tiền tuyến. Có những bà mẹ ngày nào cũng trông ngóng người đưa thư với tâm trạng bồn chồn như trông mong chính đứa con trai của mình đang chiến đấu ngoài mặt trận. Lá thư ở tiền tuyến gửi về lúc này quý hơn báu vật. Có gia đình làm cơm ăn mừng khi nhận được thư. Hàng xóm tấp nập đến chia vui khi nhận được thư. Bởi vì có thư gửi về đồng nghĩa với con mình, chồng mình còn sống. 

Mùa gặt ở làng quê thời chiến tranh chống Mỹ. Ảnh tư liệu

Vào thời điểm đó, mỗi làng quê hiếm hoi lắm mới có người lính được về phép hoặc về tranh thủ thăm gia đình. Song, do sự nghiệt ngã của chiến tranh, mỗi khi xuất hiện người lính đeo ba lô về làng lại trở thành điều bí ẩn của dư luận. Họ tò mò, dò xét và phán đoán người lính đó với nhiều giả thiết: Có thể được đơn vị cử về điều tra, xác minh lý lịch, có thể người đó thay mặt cấp trên mang tin dữ (giấy báo tử) về làng, hoặc chính anh lính đó là người sợ gian khổ, ác liệt đảo ngũ quay về mà người ta còn gọi là “B quay” .

Thời chiến tranh, ở mỗi miền quê có hai điều đố kỵ được quy vào phạm trù đạo đức đó là: Những người lính sợ gian khổ ác liệt đảo ngũ và những chị phụ nữ có chồng đi chiến trường nhưng ở nhà mang thai với người khác. Những trường hợp như vậy thì gia đình, người thân, thậm chí cả dòng họ phải đối mặt với dư luận. Có những sự việc diễn ra rất bình thường, nhưng thời chiến tranh  lại là điều rất khó lý giải. Người vợ tiễn chồng lên đường nhập ngũ, quê hương tiễn đưa người thân ra tiền tuyến, nhớ nhung, mong đợi... và ai cũng nói một câu trìu mến là “hẹn ngày trở về”. Thế nhưng đột xuất có người lính trở về trong lúc cả nước hướng ra mặt trận lại là điều không bình thường. Một câu chuyện có thật ở miền quê Quan họ kể rằng: Có một cô giáo đang đạp xe đến trường dạy học thì bắt gặp anh bộ đội khoác ba lô đi ngược chiều, tới gần thì người đó chính là chồng của cô từ chiến trường trở về. Cô giáo ngỡ ngàng, bối rối và hiện lên khuôn mặt điều băn khoăn, lo sợ. Chi tiết này được một tác giả ghi lại bằng hai câu thơ giàu hình tượng văn học:      

Anh khoác ba lô về đất trời như

chật lại,

Niềm vui em tái nhợt như trăng

mọc ban ngày.

Tại sao quê hương mong đợi đón những người con ở mặt trận trở về mà “đất trời như chật lại”? Tại sao người vợ nhìn thấy chồng trở về niềm vui phải tươi roi rói mới đúng, mà đây lại “tái nhợt như trăng mọc ban ngày”? Câu trả lời đúng nhất là “vì cả nước đang có chiến tranh”. Nếu anh bộ đội kia không phải đơn vị cho nghỉ phép mà đảo ngũ quay về thì quê hương không có chỗ cho anh đứng và người vợ là cô giáo kia chẳng còn niềm vui nào khi chồng mình thoái thác nhiệm vụ quay về.

Câu chuyện trên là hình ảnh thu nhỏ trong bức tranh lớn về hậu phương  người lính thời chiến tranh. Nó vừa là nét đẹp nhân văn, vừa toát lên ý chí kiên cường của cả dân tộc với quyết tâm “tất cả cho tiền tuyến”, “tất cả để đánh thắng”. Ý chí đó đã góp phần làm nên sức mạnh tổng hợp để giành thắng lợi hoàn toàn của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vào mùa xuân năm 1975.

Chiến tranh đã lùi xa, những người lính trở về với đời thường. Nhìn về hậu phương người lính năm xưa là mong muốn nhắc lại truyền thống, khích lệ cho việc làm hôm nay, để các thế hệ kế tiếp ghi nhớ và không được lãng quên một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc.