Cảm hứng thời gian, cảm hứng không gian trong thơ Tứ tuyệt Duy Khoát

(Đọc “Lòng ta vỗ sóng” của Duy Khoát)

Nhà thơ Duy Khoát tên đầy đủ là Nguyễn Duy Khoát, tuổi Sửu (1937), quê Mão Điền (Thuận Thành), nay định cư tại Hà Nội, hội viên Hội Nhà văn Hà Nội. Ông làm thơ, viết văn, viết báo từ khi còn trẻ, đến nay đã in 2 tập văn xuôi, 5 tập thơ, và bây giờ là tập thơ thứ 6 gồm 100 bài thơ tứ tuyệt “Lòng ta vỗ sóng” (Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông, quý 4/2015).

Đây là sản phẩm được ông gom góp suốt mấy chục năm. Bởi thể thơ tứ tuyệt thì rất cũ, nó rất kiệm lời, hàm súc vốn đã khó làm, nay lại thêm yêu cầu làm mới nó khiến thể loại thêm phần “khó nhằn” hơn. Nhà thơ Duy Khoát đã hội được tất cả các yếu tố truyền thống và hiện đại vào trong thi phẩm của mình trong tập thơ mới này. Rõ nét nhất trong cả tập thơ là cảm hứng thời gian, cảm hứng không gian đủ làm nên sức hấp dẫn cho người thưởng lãm.

Một ngày qua đi là giảm đi một ngày quỹ thời gian dương thọ. Tâm trạng quá. Nhưng khi tâm trạng đó thành hiện hữu thì càng thảng thốt hơn nhiều. Thời gian là khái niệm vô hình nay hiện hữu trên tay thì giỏi quá, ghê quá. Giả sử ai đó lười bóc lịch thì sao? Chắc với Duy Khoát bạn đọc sẽ lại có một thi phẩm nữa về sự tiếc nuối, níu kéo thời gian nhưng “xác thời gian” vẫn cứ đóng băng trên tường.

Bài “Trước gương” là cảm hứng thời gian bằng hình ảnh cụ thể khác: sợi tóc: “Bóng chiều buông xuống lặng thinh/Thời gian là gã bạc tình, tóc ơi!” Sợi tóc đổi màu theo tuổi tác của mỗi người. Khi tóc ngả màu tuổi già người ta thường có tâm lí níu kéo thời gian lại bằng cách nhổ sợi “tóc sâu” đi để giữ mãi sự tươi non cho mái tóc, một sự đánh lừa người khác và đánh lừa chính bản thân mình. Thời gian không nói tưởng là đồng minh, nhưng khi nhà thơ viết “Bóng chiều buông xuống lặng thinh” thì chữ “lặng thinh” đã là sự lên tiếng rồi. Buổi chiều là cuối ngày nhưng còn dùng để chỉ đoạn thời gian bên kia sườn dốc cuộc đời. Thời gian không bạc tình mà luôn đi cùng tóc, biến tóc thành một thứ thời gian biểu cho mỗi đoạn đời người.

Bài “Lệ nến” là một cảm hứng thời gian khác, thông qua hình ảnh ngọn nến cháy. Nến cháy làm thân nến mòn dần, qua một khoảng thời gian nào đó thì thân nến cháy hết, đời nến không còn. Và cái hình ảnh đời nến mòn dần đó đã được ví với đời người, tình người: “Hai ta như ngọn nến/Cháy đến tận cùng rồi/Đã tan thành giọt lệ/Khóc cho tình lứa đôi”. Ở đây là sự tan vỡ tình người, tình yêu đôi lứa. Tan vỡ trong tiếc nuối, đau đớn. Thời gian yêu những năm tháng qua nay chảy thành giọt lệ tiếc cho tình yêu ấy thì cảm xúc của nhà thơ thật tinh tế, thật thấm thía.

 Cảm hứng không gian trong tập “Lòng ta vỗ sóng” này cũng biến hóa mọi chiều kích theo cung bậc tình cảm của nhà thơ. Bài “Nỗi nhớ” là một không gian tuy thật bên sông Hồng nhưng là nơi “nỗi nhớ ngập bờ sông yêu”. Sông Hồng đã rộng nhưng đã thấm tháp gì so với “sông yêu” trong tâm trí người ta. Thế mà “nỗi nhớ ngập bờ” thì câu chữ có sức khái quát đến vô cùng.

Bài “Đất quê” cũng có cách hình tượng thi sĩ làm cho miền quê cụ thể hữu hạn thành miền đất vô hạn: “Đất quê là chiếc nôi hiền/Ôm bao hồn cốt thành miền tâm linh”. Bài “Nhớ bóng” có sự không gian hữu hạn nhỏ hẹp hơn nữa, một khoảng không đủ cho một người, bóng một người, nhưng nhà thơ mượn hình ảnh đó để nói lên tình cảm yêu đương mãnh liệt: “Bóng anh đang ở nhà em/Làm sao đến được mà đem bóng về”. Có khi nhà thơ dùng sự đối lập không gian nhỏ với không gian lớn để nói lên tình cảm cũng rất mạnh, rất lớn thông qua câu chữ lạ, có hồn như trong bài “Nàng tiên cá”: “Em bơi trong vịnh Hạ Long/Để bao con sóng vỗ cong cả chiều”, hay bài “Trước lán nà Lừa”: “Từ ngôi lán khuất mây ngàn/Bác thu về cả giang san Tiên Rồng”.

 Nhà thơ là người chia sẻ với các phận người một cách sâu sắc nhất, đọc thơ Duy Khoát ta luôn thấy điều đó. Với người nông dân mất đất: “Quan tham cướp đất dân cày/Đội đơn đi kiện gió bay mất rồi” (Đất). Với trẻ em Mông ở khu du lịch Sa Pa: “Bản Mông lũ trẻ lọ lem/Ở truồng run rẩy đang thèm mì tôm” (Mưa tuyết). Với vấn đề “nợ xấu”: “Cuối năm nợ đọng còn nhiều/Nợ em… là cái hôn liều hôm xưa” (Ngày 23 tháng Chạp). Với người ăn mày: “Phố phường đã đuổi ăn mày/Cho xe bạc tỉ đỗ đầy ngõ quan” (Lạc quan).

Tập thơ “Lòng ta vỗ sóng” như một mâm cỗ ngon mà nhà thơ Duy Khoát rộng lòng chiêu đãi bạn bè. Nào ta hãy cùng nhà thơ cùng nâng li “Rượu ngày xuân” để cùng ngây ngất với đất trời, với tình người:

Chén tình chưa chạm lên môi

Đã say ngã xuống vùng trời mắt em