Cần phát huy tốt giá trị của Văn Miếu Bắc Ninh

Bắc Ninh là một trong số ít tỉnh thành phố hiện còn đang gìn giữ di tích lịch sử tiêu biểu, cất giữ, lưu danh những giá trị tư liệu đặc trưng hiếm có minh chứng cho truyền thống hiếu học khoa bảng bao đời của ông cha, đó là Văn Miếu Bắc Ninh.

Để trân trọng, bảo tồn và phát huy tốt giá trị của di tích đặc biệt này, những năm qua, các ngành các cấp và nhân dân địa phương đã quan tâm, đầu tư để trùng tu tôn tạo. Lần trùng tu gần đây nhất và được đánh giá có quy mô lớn hơn cả là vào năm 2002 với tổng mức kinh phí lên đến hơn 10 tỷ đồng. Đầu tư là vậy nhưng hiện tại Văn Miếu chưa được quảng bá, giới thiệu rộng rãi những giá trị vốn quý.

Theo nhận định của các nhà nghiên cứu, hệ thống di tích Nho học hiện còn lại ở Việt Nam chủ yếu là Văn Miếu ở các tỉnh thành. Dù chưa có thống kê đầy đủ toàn bộ bia đá ở những di tích này nhưng ước đoán, ít nhất cũng còn khoảng 134 tấm bia đá ghi tên các bậc đại khoa. Trong đó, Văn Miếu Hà Nội-82 Văn bia Tiến sỹ, Văn Thánh Huế-32 tấm, Văn Miếu Bắc Ninh-12 tấm, Văn Miếu Xích Đằng Hưng Yên-9 tấm. Sự kiện 82 Văn bia Tiến sỹ vừa được UNESCO vinh danh “Di sản tư liệu thế giới” là niềm tự hào không riêng của Văn Miếu Quốc Tử Giám mà cho cả một hệ thống di tích Nho học trong cả nước. Với giá trị đã được khẳng định, 82 bia đá Tiến sỹ xứng đáng được xem là “bảo tàng sống động”, là “tổ chức đầu hệ” liên kết công tác bảo tồn, phát huy giá trị của hệ thống di tích Nho học tại Việt Nam mà Văn Miếu Bắc Ninh là một trong số ít di tích với những giá trị đặc trưng tiêu biểu như thế.

“Văn Miếu Bắc Ninh hiện có tất cả 15 Văn bia, trong đó 12 bia Tiến sỹ và 3 bia trùng tu. Nhưng giá trị lớn nhất của Văn Miếu Bắc Ninh không phải ở số lượng bia đá mà là tổng số 677 vị Tiến sỹ được ghi trên các tấm bia ấy. Và nếu như Văn Miếu Quốc Tử Giám chỉ có danh sách Tiến sỹ triều Lê-Mạc thì ở Văn Miếu Bắc Ninh lại ghi chép được cả những bậc Tiến sỹ từ thời Lý-Trần. Điều đó, khẳng định giá trị tiêu biểu, độc đáo của Văn Miếu Bắc Ninh”. Đó là lời khẳng định của ông Nguyễn Văn Đáp, cán bộ Ban Quản lý di tích tỉnh, một trong nhiều người dày công tìm hiểu, nghiên cứu về Văn Miếu Bắc Ninh thời gian gần đây.

Tuy nhiên, việc bảo tồn, phát huy giá trị của Văn Miếu Bắc Ninh thời gian qua chưa thật sự hiệu quả và xứng tầm. Không ít người không biết Bắc Ninh có Văn Miếu, hoặc biết nhưng không rõ về vị trí và trong Văn Miếu có gì? Biết đến Văn Miếu đã ít, vậy số người hiểu đầy đủ về giá trị của Văn Miếu liệu được mấy người? Kết quả này không quá bất ngờ bởi đó là thực tế. Ngay một tấm biển chỉ dẫn về Văn Miếu Bắc Ninh cũng khó mà tìm thấy ngay tại khu vực xung quanh Văn Miếu (Khu 10, phường Đại Phúc). Tại sao một công trình đầu tư cả chục tỷ đồng để trùng tu, tôn tạo khang trang, đẹp như thế nhưng lại không thiết kế, lắp đặt hệ thống biển chỉ dẫn?...

Nguyên nhân của hoạt động phát huy giá trị Văn Miếu chưa có hiệu quả một phần vì việc tổ chức phân cấp quản lý Văn Miếu đến nay vẫn chưa rõ ràng. Tìm hiểu, chúng tôi được biết hiện có tới 2 đơn vị đang quản lý Văn Miếu và giữ chìa khóa cổng. Một là Ban Quản lý di tích tỉnh (thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) nhưng chỉ làm nhiệm vụ mở cửa khi có công việc, thường vào dịp ngày Rằm tháng Giêng hoặc có sự kiện đột xuất. Một chìa khóa khác được Phòng Văn hóa thông tin thành phố Bắc Ninh quản lý nhưng giao cho một gia đình ở đối diện cổng Văn Miếu trông nom, dọn vệ sinh hàng ngày từ hơn chục năm nay. Với mức thù lao từ 40-100 nghìn đồng/1tháng thì số lần họ mở cửa Văn Miếu cũng thật hiếm hoi. Phòng Văn hóa thông tin thành phố cho biết: Sau năm 2002 bàn giao cho Sở Văn hóa Thông tin (cũ) để trùng tu đến nay vẫn chưa nhận được bất cứ giấy tờ, văn bản bàn giao nào từ phía Sở mà Phòng chỉ trông nom trên danh nghĩa trước kia…

Được biết, công tác trùng tu tôn tạo Văn Miếu đã hoàn thiện và đưa vào sử dụng từ năm 2008 nhưng đến bây giờ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch vẫn chưa hoàn tất thủ tục bàn giao. Vậy là suốt thời gian qua, Văn Miếu Bắc Ninh được quản lý bởi hai đơn vị nhưng cổng lại luôn trong tình trạng khóa chặt, muốn vào tham quan phía trong là điều không dễ. Một nhóm học sinh lớp 9 trường THCS Nguyễn Đăng Đạo tìm đến Văn Miếu trước kỳ thi tuyển vào lớp 10 sắp tới, cho biết: “chúng em phải đi đến lần thứ 3 mới hỏi và biết được người giữ chìa khóa cổng để nhờ mở cửa vào trong…”.

 Thiết nghĩ, để có thể phát huy hiệu quả giá trị di tích, các cấp các ngành cần quan tâm đúng mức, thành lập Ban quản lý di tích Văn Miếu, tìm người trông giữ xứng tầm, am hiểu sâu về giá trị của di tích. Bên cạnh đó cần xây dựng các chương trình giới thiệu, tuyên truyền quảng bá phù hợp để phát huy hiệu quả giá trị vật thể và phi vật thể của Văn Miếu Bắc Ninh.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm