Canh hát Quan họ trên đất nước Singapore

Từ ngày 12 đến 18 tháng Bảy năm 2010, lần đầu tiên, một đoàn học sinh giỏi của tỉnh Bắc Ninh đã có đợt giao lưu, học tập trên đất nước Singapore, theo lời mời của trường Victoria Junior College (tên viết tắt VJC), một trường trung học phổ thông chất lượng cao của quốc đảo Sư tử. Trong hành trang của đoàn giáo viên và học sinh giỏi Bắc Ninh đến với các bạn ở trường VJC, cô giáo và học sinh trường THPT Lý Thái Tổ đã mang theo đặc sản của quê hương: một canh hát Quan họ.

Về trường Lý Thái Tổ, tôi được Hiệu trưởng Nguyễn Ngọc Thanh cho hay, sau chuyến đi giao lưu ở Singapore về, 8 học sinh và cô giáo của trường đã mang đến cho giáo viên học sinh của trường một niềm vui và niềm tự hào về một chuyến giao lưu với nhiều kỉ niệm tốt đẹp. Ngoài những kiến thức thu được về dạy và học ở một đất nước mạnh về giáo dục để góp phần tạo động lực học tập cho học sinh Lý Thái Tổ, trường cũng đã góp phần đưa một di sản phi vật thể của quê hương Bắc Ninh giới thiệu với bạn bè trên đất nước Singapore xinh đẹp. Tôi được gặp cô giáo Nguyễn Hồng Thủy, người đã thay mặt nhà trường đưa các em học sinh sang giao lưu ở nước bạn. Cô Thuỷ là người đã tổ chức, hướng dẫn các em học sinh trở thành những anh hai, chị ba trong canh hát Quan họ ở xứ người. Là một giáo viên Vật lý, nhưng cô rất mê hát Quan họ. Cô muốn đây là một dịp để học sinh và bạn bè nước ngoài hiểu và yêu hơn tiếng hát Quan họ.

Để chuẩn bị cho chuyến giao lưu trên đất bạn, cô và 8 học sinh, gồm 3 nam, 5 nữ lớp 10 của trường đã tranh thủ tập luyện ngoài giờ học tập. Không có người hướng dẫn, cô, trò tự tập với nhau. Bao nhiêu vốn liếng về dân ca Quan họ và cả giọng ca mượt mà của mình cô đều huy động hết để dạy học trò. Học sinh của cô cũng thích hát Quan họ, nhưng hiểu về Quan họ, các em còn nhiều hạn chế. Mỗi lời hát, mỗi điệu bộ của những anh hai, chị ba, cô đều phải chỉ bảo đến nơi đến chốn. Nhiều vị phụ huynh đến xem các em tập, có những lời động viên và hỗ trợ vật chất cho đoàn để bồi dưỡng các em. Sau 20 buổi tập, cô cùng các em đã chọn được 4 làn điệu Quan họ: Mời trầu, Khách đến chơi nhà, Còn duyên và Người ở đừng về. Bốn làn điệu ấy đã làm nên một canh hát cho hơn 30 phút biểu diễn. Việc cần thiết là phải có trang phục biểu diễn, vậy là cô và các em cùng đi thuê. Cũng phải đầy đủ ô, áo the, khăn xếp guốc mộc cho học sinh nam, áo tứ thân, khăn mỏ quạ, thắt lưng hoa lí cho các em nữ. Cô cùng các em lại ra chợ mua cau trầu, học cách têm trầu cánh phượng, mượn tráp đựng trầu để mời khách. Một kỉ niệm khó quên đối với cô và các em học sinh là lúc lên máy bay ở sân bay Quốc tế Nội Bài, những nhân viên sân bay đã ưu tiên dành riêng cho đoàn một khoang đựng các trang phục Quan họ để tránh thất lạc. Ngoài ra còn cả mấy cái trống nhỏ để cho học sinh trường THCS Nguyễn Đăng Đạo biểu diễn điệu múa “Trống cơm” nữa chứ. Thật lỉnh kỉnh nhưng cũng thật vui.

Đến trường VJC ngoài thời gian giao lưu, tham quan, cả đoàn tập trung cho các tiết mục biểu diễn, đặc biệt là biểu diễn canh hát Quan họ. Đến chương trình biểu diễn văn nghệ của đoàn học sinh Bắc Ninh, đầu tiên là tiết mục “Trống cơm” của những học sinh trường THCS Nguyễn Đăng Đạo, thành phố Bắc Ninh. Điệu múa, tiếng trống và lời ca của các em đã tạo nên sự thích thú và ngạc nhiên của thày và trò trường bạn. Nhưng có lẽ canh hát Quan họ của các em trường Lý Thái Tổ mới tạo nên sự hấp dẫn và ngạc nhiên nhiều hơn.

Mở đầu canh hát là lời giới thiệu, dẫn bằng tiếng Anh của một em học sinh trong đoàn. Trong trang phục Quan họ và bằng một giọng giới thiệu truyền cảm, em đã nói tóm tắt về lịch sử của dân ca Quan họ Bắc Ninh, nội dung chủ yếu của Quan họ là tiếng hát giao duyên ngọt ngào đằm thắm được thể hiện qua những giai điệu trữ tình, mượt mà cuốn hút lòng người. Vinh dự cho Quan họ Bắc Ninh là được Ủy ban Văn hóa của Liên hiệp quốc công nhận là di sản văn hóa phi vật thể năm 2009. Tiếp theo là canh hát của các liền anh, liền chị. Cũng có đủ 3 phần của một canh hát, cũng mời trầu, trao duyên và giã bạn. Chỉ khác là canh hát chỉ có 4 làn điệu chọn lọc tiêu biểu mà thôi. Tiếng hát của các em được đón nhận bằng tiếng vỗ tay liên tục của thầy và trò trường VJC và những học sinh du học tại trường. Sau khi canh hát kết thúc, nhiều học sinh của bạn chạy vội lên sân khấu xin được chụp ảnh với các liền anh, liền chị. Các bạn đều trầm trồ sau khi các em diễn xong: “Thật tuyệt vời!”. Nhiều bạn còn nghi ngờ, những anh hai, chị hai vừa biểu diễn có phải là nghệ sỹ chuyên nghiệp hay không? Cô Thủy phải khẳng định, tất cả đều là học sinh của cô, học trường Lý Thái Tổ, lúc đó họ mới tin và càng thán phục hơn.

Một điều thú vị là khi các em hát điệu “Mời trầu” và đưa mời các bạn miếng trầu cánh phượng nhiều học sinh và giáo viên nước bạn hỏi có ăn được không, bảo là ăn được, các bạn cho ngay vào miệng và nhai. Nhiều người nhăn nhó vì vị cay của miếng trầu. Nhìn bộ dạng của bạn, mọi người được một trận cười vui vẻ. Các cô giáo trong đoàn Việt Nam phải đến giải thích là trầu muốn đủ vị phải có thêm vôi, nếu không quen thì rất khó ăn.

Canh hát Quan họ của học sinh đã làm náo nức, sôi động cả hội trường của trường VJC. Khi một nữ du học sinh Việt Nam, vốn là học sinh cũ của Lý Thái Tổ mượn trang phục Quan họ lên hát đối với bạn học sinh nam, các bạn trường VJC thêm một bất ngờ mới, du học mà vẫn không quên câu Quan họ quê nhà, vẫn say sưa, lúng liếng như một liền chị.

Sau phần biểu diễn của nhóm, khá nhiều học sinh của trường VJC và những học sinh quốc tế đang học tại trường cùng tranh nhau xin được chụp ảnh với các liền anh, liền chị của trường Lý Thái Tổ. Nhiều học sinh của bạn đến gặp các liền anh liền chị hỏi mượn trang phục Quan họ để chụp ảnh. Các bạn trai cũng chân đi guốc mộc, tay cầm ô, áo the khăn xếp trông rất vui và rất ngộ nghĩnh. Còn các bạn gái mặc áo tứ thân, đội khăn mỏ quạ thì có vẻ e ấp duyên dáng hơn. Các giáo viên và học sinh Bắc Ninh xúc động và vui mừng thực sự bởi để một di sản văn hoá của quê hương đến được với tuổi trẻ không dễ. Nhưng chỉ một canh hát nhỏ thôi, các bạn trẻ của một đất nước hiện đại như Singapore đón nhận nó quá mức nhiệt tình như thế, ngoài sự cố gắng diễn xuất của đoàn phải khẳng định giá trị và sức thuyết phục của dân ca Quan họ Bắc Ninh là to lớn vô cùng.

Cuối tháng 11 vừa rồi khi đoàn học sinh của trường VJC sang thăm Bắc Ninh, trong các cuộc giao lưu, các em đều phát biểu rằng rất thích tiếng hát Quan họ và muốn được mặc những trang phục của người Quan họ. Cũng qua canh hát của học sinh Bắc Ninh trên đất Singapore, những thành viên của đoàn Việt Nam biết thêm rằng bạn bè Quốc tế chưa biết nhiều về Quan họ ngoài việc nghe tin Quan họ Bắc Ninh được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể. Trách nhiệm của chúng ta là phải làm cho bạn bè trong khu vực và thế giới hiểu biết nhiều hơn di sản quí báu đó để nó trường tồn trong tâm hồn dân tộc và bạn bè bốn phương. Dẫu muộn nhưng cũng rất cần thiết là năm học này, Sở Văn hóa-Thể thao-Du lịch Bắc Ninh sẽ phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Ninh triển khai dự án đưa dân ca Quan họ Bắc Ninh vào nhà trường. Tiếng hát Quan họ sẽ được thấm sâu vào thế hệ trẻ Bắc Ninh để chính các em đưa vốn quí của quê hương đến với bạn bè năm châu.

Nguyễn Đình Tùng