Câu lạc bộ Quan họ Khả Lễ

Thành lập và đi vào hoạt động từ đầu năm 1990, Câu lạc bộ (CLB) Quan họ làng Khả Lễ, phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh đã có bề dày 20 năm đóng góp và thúc đẩy mọi mặt đời sống văn hoá tinh thần nơi thôn quê. Thời gian nước chảy thoi đưa, lớp nghệ nhân buổi sơ khai nay nhiều người đã bước vào tuổi xưa nay hiếm, song bên cạnh họ, sự tiếp nối vẫn không ngừng được nhân lên tựa như mạch nguồn của một làng Quan họ cổ bên triền núi Sẻ không khi nào vơi cạn.

Cụ Nguyễn Thị Nguyên 90 tuổi-nghệ nhân quan họ tiêu biểu làng  Sẻ vẫn nhớ như in ngày nào được mời ra làm “cố vấn” cho CLB. Cụ Nguyên phấn khởi cho biết, Khả Lễ xưa còn có tên nôm là làng Sẻ, cùng với làng Bò (Bồ Sơn), làng Ó (Xuân Ổ) và làng Nhồi (Hoà Đình) phường Võ Cường ghi dấu ấn đậm nét trong hệ thống 49 làng Quan họ cổ đất Kinh Bắc-Bắc Ninh. Trong ngày hội làng mùng 6 tháng Giêng Âm lịch nồng ấm sắc xuân, nam thanh nữ tú làng Sẻ dịu dàng lịch thiệp với khăn sếp áo the, mớ ba mớ bẩy ngân nga câu quan họ làm say lòng bao du khách đường xa. Ấy vậy mà chỉ vài bữa trước thôi, họ vẫn tất bật khuya sớm với ruộng vườn đồng áng, buôn thúng bán bưng lo toan cho cuộc sống thường nhật. Nhưng biết làm sao khi mà men say quan họ đã tựa như ngấm vào máu thịt bao người làng Sẻ, không đi hát Hội, người ta lại thấy thiếu vắng một điều gì đó. Vì lẽ đó mà số người đến với Quan họ làng ngày thêm đông.

Không riêng gì cụ Nguyên gần trọn đời người gắn bó với quan họ, các liền chị cao niên làng Sẻ như cụ Diêm Thị Mùi, Trương Thị Điền, Đặng Thị Tộ, Diêm Thị Lơ đều trên 80 tuổi nhưng “tuần nào không đến được với CLB, không được hát lại thấy bực mình”. Tối thứ 7 và chủ nhật hàng tuần nào cũng vậy, gần 50 thành viên CLB quan họ Khả Lễ với ba thế hệ, từ trung cao tuổi cho đến lớp măng non đều cố gắng thu xếp công việc tề tựu tại Nhà văn hoá, cùng nhau ôn lại các làn điệu cổ, đồng thời học một số bài ca mới. Liền anh liền chị không kể tuổi tác, đồng điệu hòa nhịp trong men say quan họ. Chị Trần Thị Thuỷ-phó Chủ nhiệm CLB cho biết, khó nhất là tập thể và hát các làn điệu quan họ cổ, những bài được lớp nghệ nhân xem trọng như tài sản riêng của làng. Và thật đáng mừng là anh chị em CLB đều cố gắng gìn giữ và phát huy nhiều bài bản cổ khi các nghệ nhân truyền dạy. Đơn cử như bài “Hội Gióng”: “Đồn rằng hội Gióng tới đây, Quan họ người về xây giăng tường gạch. Đôi bên cổng ngách người quấn tò vò, Tổng chiêng tổng trống hây hẩy tổng cờ, ba tổng sắp ra giăng như kẻ hội…”; hoặc như các bài “Đường lên điếu dạn”, “Đầu làng có một cây đa”… Tham gia CLB, các thành viên không chỉ tập hát, biểu diễn mà còn được trao truyền, học hỏi nét ăn nết ở, cách đối nhân xử thế lịch thiệp tao nhã trong văn hoá của người quan họ. Vào dịp hè, CLB đều mở lớp học hát quan họ cho các cháu thiếu nhi trong làng, có năm còn mời cả diễn viên Lệ Ngải-Đoàn dân ca Quan họ Bắc Ninh về kết hợp truyền dạy. Qua đó nhiều em đã nắm khá vững lề lối sinh hoạt văn hoá quan họ cũng như thuộc nhiều làn điệu. Tiêu biểu như hai em Nguyễn Thị Duyên-Trương Thị Hằng hiện đang học lớp 10 THPT, tạo thành một cặp “liền chị nhí” nhiều triển vọng.

Khác với một vài địa phương khi mà thành viên Quan họ thường có xu thế nữa nhiều hơn nam, ở làng Sẻ sự tương quan giữa liền anh liền chị luôn được kế thừa và phát triển. Anh Trương Khắc Chuyên sinh năm 1957, Chủ nhiệm CLB quan họ Khả Lễ tự hào nói rằng nam nhi trong CLB chẳng thua kém gì chị em và đôi khi họ còn làm nền giúp các liền chị toả sáng khi thi thố tài năng với các làng quan họ bạn. Điển hình như cặp liền chị Trần Thị Thuỷ-Diêm Thị Hương từng đạt giải Nhì năm 2001 và giải Nhất năm 2002 thi hát đối 130 bài quan họ do Sở Văn hoá thể thao du lịch Bắc Ninh tổ chức dịp đầu xuân. Hay như dịp Festival Bắc Ninh tổ chức đầu năm 2010 vừa rồi, CLB quan họ Khả Lễ có 7 cặp liền anh liền chị đi thi hát đối đáp quan họ thì ba cặp đạt giải Khuyến khích hát đối đáp 50 bài quan họ cổ. Đó là các chị Nguyễn Thị Hà-Đặng Thị Cần cùng sinh năm 1975; Nguyễn Thị Bích sinh 1963-Nguyễn Thị Chí sinh 1973 và Nguyễn Thị Quyên sinh 1965-Nguyễn Thị Tý sinh 1972.

Duy Cảnh