Cây thuốc Nam trong đời sống người Việt

Trong dân gian thuốc nam có từ hơn 3.000 năm trước, cùng với sự phát triển của y học cổ truyền. Nước ta có nhiều dược liệu, kể cả cỏ cây, động vật và khoáng vật, trong đó có những thứ rất quý, cần được sưu tầm nghiên cứu và sử dụng để phòng bệnh, chữa bệnh cho nhân dân. Trải qua kinh nghiệm quý báu của cha ông, những bài thuốc nam có tác dụng trong chữa bệnh được lưu truyền từ đời này sang đời khác và được áp dụng hiệu quả. Đôi khi bị cảm lạnh bài thuốc nam đánh gió rượu gừng, ăn cháo nóng với cây hành và lá tía tô là có thể khỏi bệnh; cây nhọ nồi hữu hiệu trong hạ sốt trẻ em… Trong văn hóa ẩm thực Việt, rau, củ, quả cũng được dùng làm vị thuốc nam để điều hòa âm dương trong cơ thể con người như: Ăn cá cần phải có gừng, giềng, sả, ớt để cân bằng nhiệt trong cơ thể; nấu canh cải nên cho vài lát gừng phòng lạnh bụng…

Ông Nguyễn Công Cẩn, 73 tuổi, phường Khúc Xuyên (thành phố Bắc Ninh), nổi tiếng với truyền thống gia đình 5 đời làm lương y, nói rằng, cây vẩy ốc chữa phong thấp, kiết lị, quả chín bổ thận; cây mảnh trấu chữa u xơ tiền liệt tuyến; cây hẹ có tác dụng cầm máu, ăn thay rau thơm có tác dụng bổ dương… Tất cả đều rất dễ tìm, dễ sử dụng.

Theo ông Cẩn: Nam dược chữa bệnh chủ yếu theo nguyên tắc điều hòa âm dương, phải kiên trì, không thể nóng vội, bệnh đã khỏi ít khi tái phát trở lại. Các bài thuốc nam chủ yếu nguồn dược liệu tự nhiên, không có hóa chất nên chữa bệnh bằng thuốc nam ít có tác dụng phụ. Không phải cùng một loại bệnh mà bốc thuốc giống nhau, phải xem tình trạng sức khỏe mỗi người, thậm chí cả khẩu vị nữa rồi dựa vào kinh nghiệm để gia giảm lá thuốc cho phù hợp chứ không đơn thuần chỉ bắt mạch kê đơn.

Ngày xưa thuốc nam được dùng thường xuyên trong mỗi gia đình. Đến nay, trước sự phát triển của thuốc tân dược, cây thuốc nam đang dần bị lãng quên. Vì vậy, trước hết cần phải làm sao để mỗi gia đình nên có một “tủ thuốc” trong vườn nhà và một niềm tin vào giá trị chữa bệnh của cây thuốc nước Nam là điều không dễ.

Bảo tồn di sản thuốc Nam

Dẫu giá trị cây thuốc Nam lớn vậy nhưng sự phát triển của nền y học cổ truyền vẫn chưa tương xứng với tiềm năng vốn có. Giờ đây người Việt đang ngày càng lãng quên giá trị thực sự của chúng. Người ta có thể bỏ nhiều tiền ra để mua những viên thuốc ngoại với mong muốn chữa bệnh nhanh khỏi. Trái lại cây thuốc Nam quanh vườn nhà chữa bệnh hiệu quả, không tác dụng phụ, giá thành rẻ lại bị bỏ quên.

Trước những nguy cơ cây thuốc nam ngày bị mai một Chỉ thị 24 của Ban Bí thư Trung ương về phát triển nền đông y Việt Nam và Hội Đông y trong tình hình mới đã đưa ra các chiến lược nhằm bảo tồn, phát huy giá trị cây thuốc nam như: xây dựng quy hoạch tổng thể vùng chuyên nuôi trồng dược liệu; đẩy mạnh nghiên cứu, điều tra, bảo tồn nguồn quỹ gen về dược liệu Việt Nam, xác định nhu cầu sử dụng dược liệu phục vụ công tác khám, chữa bệnh và xuất khẩu. Kết hợp chặt chẽ giữa khuyến khích “trồng cây thuốc tại vườn, tại nhà” với việc hình thành các vùng chuyên nuôi trồng, chế biến cây, con làm thuốc theo hướng công nghiệp…

Bắc Ninh nơi có nhiều lương y giỏi và là một trong những cái nôi của nền y học cổ truyền Việt Nam cũng đang có những hành động thiết thực nhằm bảo tồn, phát huy giá trị cây thuốc Nam. Tỉnh có Quyết định phê duyệt kế hoạch phát triển y dược học cổ truyền Bắc Ninh đến năm 2020. Những hoạt động của ngành Y tế Bắc Ninh và Hội Đông y tỉnh cũng đã có những bước tiến mới trong công tác lưu giữ, kế thừa, ứng dụng những cây thuốc quý, bài thuốc hay, các kinh nghiệm điều trị. Đến nay giá trị cây thuốc nam đang dần được quan tâm, 100% các Trạm y tế xã  toàn tỉnh đều có vườn thuốc nam mẫu, có phòng khám và điều trị theo phương pháp y học cổ truyền. Nhiều vườn thuốc Nam mẫu được hình thành tại các vùng quê, trong đó có sự hướng dẫn, tuyên truyền để người dân hiểu và biết cách chữa các bệnh thường gặp bằng cây thuốc nam.

Giá trị là thế nhưng trong đời sống vẫn chưa có nhiều người hiểu đúng và sử dụng cây thuốc Nam. Thiết nghĩ, ngay từ bây giờ, mỗi cấp, ngành cần tập trung tuyên truyền về lợi ích cây thuốc Nam để vừa bảo tồn, phát huy di sản vừa chăm sóc tốt sức khỏe cho nhân dân.