Cho đất nở hoa

Nhá nhem tối, trong khu xưởng rộng gần 1.500m² tại làng gốm Phù Lãng, huyện Quế Võ, lão nghệ nhân Phạm Thế Tuệ (72 tuổi) vẫn cặm cụi thổi vào đất hơi thở thời đại. Nhờ những người tâm huyết với nghề như ông Tuệ, nghề gốm Phù Lãng dù trải qua nhiều thăng trầm vẫn được lưu truyền, góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tạo nên nét văn hóa đặc sắc của vùng quê Kinh Bắc.

Ông Tuệ giới thiệu sản phẩm gốm do mình làm ra.

Năm 1975, sau 8 năm chiến đấu ở chiến trường miền Nam, ông trở về quê nhà. Thời gian đầu, kinh tế gia đình ông gặp rất nhiều khó khăn. Không cam chịu đói nghèo, sau nhiều tháng ròng nghiền ngẫm, tìm hiểu, ông nhận ra không gì bằng nghề truyền thống của quê hương. Không đủ tiền làm nhà xưởng, ông chạy vạy vay vốn khắp nơi, thậm chí vay lãi để mua nguyên liệu sản xuất. Ban đầu, ông sản xuất một số mặt hàng truyền thống như: Chum, vại, niêu và các sản phẩm tâm linh như tiểu, quách... thế nhưng những sản phẩm này được sản xuất đại trà, không tạo được sự khác biệt. Năm 2003, ông Tuệ tiếp tục vay vốn mở rộng nhà xưởng, chuyển sang sản xuất các mặt hàng mỹ nghệ cao cấp, trong đó nổi bật là dòng tranh gốm. Ông thuê thêm thợ làm, tìm kiếm, mở rộng dần thị trường. Hiện xưởng của ông tạo việc làm cho 10 lao động, với mức thu nhập từ 4,5 đến 20 triệu đồng/tháng. Đối với sản phẩm tranh gốm, mỗi m² tranh có giá từ 1,5 triệu đồng đến 1,8 triệu đồng. Năm 2017, cơ sở sản xuất của gia đình ông bán ra thị trường 1.500m² tranh gốm và nhiều mặt hàng gốm khác, đạt doanh thu hàng tỷ đồng mỗi năm.

Sinh ra trong cái nôi của làng  gốm cổ cùng với sự rèn luyện không ngừng, ông Tuệ trở thành người có đủ tinh xảo để biến đất thành tinh hoa, làm nên những sản phẩm gốm độc đáo. Người nghệ nhân già cho hay, gốm Phù Lãng có sắc thái riêng so với những dòng gốm khác, đó là những sản phẩm gốm men nâu, nâu đen, vàng nhạt, vàng thẫm, vàng nâu… mà người ta gọi chung là men da lươn. Dòng tranh gốm Phù Lãng thu hút bởi nghệ thuật tạo khối, màu men tự nhiên, bền và lạ, dáng của gốm mộc mạc nhưng khỏe khoắn, chứa đựng vẻ đẹp nguyên sơ của đất và lửa, nhưng vẫn thể hiện sự điêu luyện trong điêu khắc tạo hình. Để có một sản phẩm tranh gốm hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua 8 công đoạn: Làm đất, tạo hình, vẽ, đắp, phơi, men, tráng men bên trong và tô vẽ thêm men ngoài. Với sự tinh tế, tỉ mỉ của người thợ gốm, những khối đất vô tri vô giác trở nên vô cùng sống động.

Do tính chất co ngót của vật liệu đất, để có được một tác phẩm vừa bảo đảm tính nghệ thuật lẫn kỹ thuật rất khó. Người thợ phải nắm được nhiệt độ nào tác phẩm sẽ có những mầu gì, giữ lửa ra sao cho bức tranh đất “chín” đều, không bị cong, vênh, tránh bụi, bẩn hay cháy đen, đoán biết sản phẩm có khả năng bị hư ở chỗ nào, khắc phục ra sao... Một công việc cực nhọc và khó khăn, rất tỉ mỉ nhưng cũng đầy sự phóng khoáng, sáng tạo...

Trong quá trình sản xuất, ông Tuệ luôn mày mò tìm hiểu những cái mới để cải tiến năng suất, chất lượng sản phẩm. Ông chính là người đầu tiên ứng dụng lò nung đốt sản phẩm gốm bằng khí gas thay thế vật liệu củi truyền thống ở Phù Lãng.

Vào năm 2017, lò gas được ông đầu tư 500 triệu đồng, thể tích 11m³. “Các sản phẩm ra lò thành công đạt 95%, tăng 20% so với lò đốt củi truyền thống, giảm tỷ lệ hư hao sản phẩm, không gây ô nhiễm môi trường, ngày công lao động cũng giảm, tiết kiệm kho bãi chứa vật liệu” - ông Tuệ cho biết.

Trải qua mấy trăm năm, nhờ đôi bàn tay của những nghệ nhân làng nghề như ông Tuệ mà gốm Phù Lãng vẫn giữ được nguyên vẹn cái bình dị, mộc mạc, chân chất và phát triển thêm những dòng sản phẩm mới. Có thời gian gốm Phù Lãng ngỡ như đã mất đi vị thế của mình trên thị trường gốm Việt khi gặp sức ép quá lớn, phải đối mặt với vô vàn sản phẩm bắt mắt. Nhưng rồi cuối cùng, vòng xoáy của sự phát triển vẫn chẳng thể làm mai một đi giá trị đích thực được tạo nên từ đôi bàn tay tài hoa của những nghệ nhân làng nghề gốm Phù Lãng, là sự giản đơn, bình dị nơi thôn dã, cho đất nở hoa…