Chữ “tình” trong bài thơ “Gửi người Quan họ”

GỬI NGƯỜI QUAN HỌ

                          Khắc Đàm
Hai làng đã kết chạ
Quan họ chẳng thành đôi
Quan họ người năm ấy
Bây giờ thành xa xôi

Lúng liếng, lúng liếng ơi
Nón em trao ngày hội
Đường đu xuân ngang trời
Lụa hồng bay phấp phới

Cánh phượng miếng trầu têm
Quạt nồng trao chén nước
Bao nhiêu là nguyện ước
Tan biến vào không trung

Cuối ngày nắng dần nhạt
Đò chiều đã sang ngang
Dập dềnh con nước cuốn
Quan họ còn mênh mang…

Lời bình của Nguyễn Hữu

Tác giả Khắc Đàm tên đầy đủ là Nguyễn Khắc Đàm, sinh năm 1947, quê làng Thụy Mão (Mão Điền, Thuận Thành). Thời trẻ ông từng vác ba lô vượt Trường Sơn đánh Mĩ. Hết giặc ông về nhà vừa làm ruộng vừa ôn thi và đỗ vào Đại học Sư phạm. Hồn thơ lai láng dẫn lối ông vào học Khoa Văn. Ra trường là thầy giáo dạy giỏi, được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nhà giáo ưu tú”. Ông có thơ in ở nhiều báo, tạp chí. Ông còn biên soạn nhiều sách tham khảo giảng dạy văn chương trong nhà trường. Nhưng làm gì, ở đâu, thơ vẫn là thứ hấp dẫn, lôi cuốn ông lạc vào miền mê đắm. Nay dù đã ngoài thất tuần, xem ra hồn thơ còn đượm lắm. Với “Gửi người Quan họ” trên đây chẳng hạn. Mượt mà, trong sáng, thắm tình, vang ngân, dư ba.

Ngay từ khổ thơ đầu tác giả đưa bạn đọc vào cõi thực của thời xa xưa. Quan họ lệ kết chạ không thành đôi lứa để cho “Quan họ người” bao nhiêu lúng liếng, bao nhiêu tình tứ vẫn chỉ là tiếc nuối và đôi lứa mãi mãi xa nhau. Tại sao lại có lệ như vậy? Từ khi có lệ thì “Quan họ người” cứ thế tuân theo. Bây giờ có nhiều cách cắt nghĩa khác nhau. Nhưng lệ tục lại không có giải thích. Bản thân lệ tục có lí riêng của nó. Có lẽ, càng cấm đoán thì càng khao khát, mà càng khao khát thì tiếng hát càng đằm thắm thiết tha da diết, đủ độ vang rền nền nẩy.
Tưởng khổ thơ đầu đã “kết” cả bài thơ ròi. Nhưng không. Tác giả dùng lối tư duy diễn dịch. Mặc dù “Quan họ người” đã thành xa xôi nhưng tình đẹp đôi lứa đã trở thành cái đẹp vĩnh cửu, cái đẹp của nhân thế. Tác giả bằng con mắt xanh thi sĩ đã nhìn xuyên không gian, nhìn xuyên thời gian nhặt lại cái đẹp duyên tình đôi lứa tả lại cho người đời thời nay cũng thưởng thức. Hai khổ thơ tiếp theo là bao nhiêu hình ảnh đẹp, bao la, bay bổng:
Đường đu xuân ngang trời
Lụa hồng bay phấp phới
Kèm theo những hành động tình tứ, âu yếm khác: “trao lúng liếng”, “trao cánh phượng, chén trà” ngày hội. Nhưng tất cả thêm một lần nữa nhắc lại một cách tiếc nuối đến nấc nghẹn qua câu thơ:
Bao nhiêu là nguyện ước
Tan biến vào không trung
Câu thơ có sức khái quát lớn lao, chỉ có người thi sĩ mới có thể nhìn thấy, cảm thấy và viết nên được. Nguyện ước là thứ vô hình mà lại “tan biến” đi được. Và “tan biến” ở đây không phải là mất đi mà chính là sự hóa thân để tạo thành một thứ tình yêu muôn thuở.
Khổ cuối là những hình ảnh “giã bạn”. Người về để tình ở lại. Bài thơ giống như một cuộc giao lưu nay đã đến giờ phải chia tay mà cả đôi bên “liền chị”, “liền anh” cùng lưu luyến chẳng muốn dời xa. Và cuộc chơi Quan họ đọng lại thành văn hóa muôn đời:
Dập dềnh con nước cuốn
Quan họ còn mênh mang…