Cờ hội xứ Bắc

Bắc Ninh được các nhà nghiên cứu đánh giá là trung tâm văn minh người Việt. Lễ hội Tứ Pháp do Sĩ Vương đặt ra từ cuối thế kỉ thứ 2 là hình mẫu của các lễ hội cả nước trải khắp ba tháng xuân, ở các làng quê.

Các lễ hội thường tổ chức thi đấu cờ tướng, môn thể thao trí tuệ được đông đảo người dân biết đến và yêu thích. Những “trụi” cờ tham gia thi đấu suốt ba tháng hội xuân là một nét đẹp văn hóa mang tính phổ quát và ngày càng được hoàn thiện hơn.

Một số hội cờ thời xưa còn được lưu truyền ở Bắc Ninh là cờ ruộng Nghi Khúc, cờ bỏi Lạc Thổ, cờ người Bình Ngô.

Cờ ruộng Nghi Khúc là đi quân cờ bỏi (quân cờ viết chữ trên biển gỗ có cán dài) trên ruộng lúa vừa gặt xong để nguyên gốc rạ, không kẻ vạch. Người đến dự đấu phải qua Ban tổ chức khảo trịch. Ai lọt trịch mới được vào thi đấu chính thức. Để tránh ngoại thủy (gà cờ) người làng dựng hai chòi cao, người đi quân chỉ cờ lệnh để người khác đi quân giúp. Hội cờ kéo dài hàng tuần liền do thời xưa chưa quy định thời gian một lượt đi. Giải thưởng là sản phẩm làng làm ra như: cày, bừa, cuốc ta, những vật dụng rất quý của nghề nông.

Cờ bỏi Lạc Thổ thi đấu trên sân đình. Nơi đây có nhiều tay cao cờ nên thu hút được nhiều người đến dự, kể cả các cao thủ tỉnh khác. Dân làng còn lưu truyền câu chuyện một cụ già người làng đã thắng một cao thủ phương Bắc bằng ván cờ “chấp xe”. Số là ván đấu tổ chức trên thuyền. Biết cao thủ phương Bắc rất yêu quý bộ quân cờ ngà, cụ già Lạc Thổ đã chấp xe và ném quân cờ đó xuống sông. Bị tâm lí tiếc rẻ chi phối, cao thủ phương Bắc đã thua ván cờ đó và đã có được bài học kinh nghiệm về thái độ thi đấu cũng như cư xử với bạn cờ. Thực ra cờ chấp là một lối chơi riêng, không hẳn bên chấp xe đã yếu hơn vì có quy định mã tại vị không được ăn quân đó.

Cờ người Bình Ngô là dùng người thật, mặc y phục viết chữ quân cờ lên lưng và ngực. Bên nam có tướng ông, bên nữ có tướng bà, mô phỏng y phục quân bài tam cúc. Người chơi thì mặc áo, đội mũ như tướng đánh trận. Làng chọn người làm tướng phải đủ nhiều tiêu chuẩn như vợ chồng song toàn, còn bố mẹ thì cũng phải song toàn, sinh con có nếp có tẻ, làm ăn khá giả, con cái học hành thành đạt, gia đình nền nếp. Thường người có vinh dự chọn làm tướng phải khao hội cờ. Nếu tướng ở bên thắng ván chung kết thì còn phải khao làng. Trước khi thi đấu chính thức toàn bộ người chơi, quân cờ phải vào cung làm lễ thánh. Trước khi vào chơi ván cờ, người chơi phải đi quân tướng trước, gọi là “bái tướng” rồi mới lâm trận. Lại có một nam một nữ mang trang phục hát chèo để làm nhiệm vụ “rao bài”. Mỗi khi người chơi đi quân, người rao bài lại gõ trống bỏi và hát về nước đi của quân cờ ấy. Nếu người chơi nghĩ quá lâu thì có trọng tài đánh trống bỏi ở sau lưng giục đi. Đã bí lại càng bị động hơn. Phải là tay cờ lão luyện lắm mới vượt qua được những thách thức ấy.

Ngày nay cờ hội càng được phát huy hơn ở các làng quê, các di tích lịch sử văn hóa, thậm chí cả ở các ngày hội chính trị khác của địa phương. Ngoài các địa phương có truyền thống trên, nhiều hội cờ khác cũng thu hút được đông đảo kì thủ các tỉnh về dự là hội cờ đền Đô, hội cờ hội Lim, hội cờ chùa Bút Tháp… Đặc biệt hội cờ làng An Trụ (mồng Mười tháng Ba âm lịch) gần đây có quy mô như giải cờ khu vực, thu hút hầu hết các danh thủ hàng đầu miền Bắc. Kinh phí cho giải lên tới trăm triệu đồng. Năm 2016 có cả một số danh thủ miền Nam ra dự đấu. Đoạt cúp hội cờ làng An Trụ là vinh dự lớn của mỗi kì thủ.

   Nhận rõ nét đẹp văn hóa của cờ hội, Liên đoàn cờ tỉnh Bắc Ninh tiến hành khảo sát, đúc kết để tiến tới ban hành mẫu biểu thống nhất tổ chức hội và sự giao lưu giữa các Câu lạc bộ cờ trong và ngoài tỉnh. Thông qua cờ hội mà phong trào chơi cờ trong tỉnh phát triển và là cơ hội tốt để trui rèn các vận động viên đỉnh cao chuẩn bị thi đấu quốc gia.