Cuốn sách hay về “Một số nghề mọn ở đồng bằng Bắc bộ xưa và nay”

Bạn biết gì về nghề mọn? Đó là những nghề nào? Xuất hiện từ bao giờ? Người hành nghề là ai? Giá trị của nghề mọn là gì...? Tất cả những câu hỏi này được giải đáp một cách cặn kẽ, đầy đủ, nhuần nhuyễn và sinh động trong cuốn sách Một số nghề mọn ở đồng bằng Bắc bộ xưa và nay của tác giả - nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Khải, Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật tỉnh Bắc Ninh. Cuốn sách do Nhà xuất bản Văn hóa thông tin in và phát hành quý III năm 2013.

Lâu nay, dân gian thường nói “bách nghệ” (trăm nghề) nhưng trong thực tế xã hội từ xưa đến nay, để tồn tại mỗi cộng đồng người đã sáng tạo hàng trăm thứ nghề khác nhau chứ không chỉ dừng lại ở con số trăm nghề. Trong số hàng trăm, nghìn nghề ấy, có những ngành nghề phổ thông, nhỏ lẻ mà công sức của những người hành nghề bỏ ra rất nhiều nhưng thu nhập không cao như: Nghề đánh giầy, bán báo rong, nghề đạp xích lô, nghề làm mướn, bốc vác cửu vạn, nghề gạo xáo, nghề thu gom phế liệu, nghề giúp việc gia đình... Nghề mọn thời nào cũng có và nó vẫn tồn tại bên cạnh những nghề cao sang khác. Nghề mọn không phải chỉ có ở Việt Nam mà xuất hiện ở hầu khắp các quốc gia trên thế giới. Tùy thuộc hoàn cảnh sống, đặc điểm, phong tục tập quán, văn hóa mỗi khu vực vùng miền khác nhau mà xuất hiện những kiểu nghề mọn khác nhau.

Mục đích thuần túy là tìm hiểu, giới thiệu, giải thích về các nghề mọn nhưng cuốn sách Một số nghề mọn ở đồng bằng Bắc bộ xưa và nay thực sự là một công trình nghiên cứu mang đậm tính văn hóa dân gian. Bởi ở đó, tác giả không chỉ liệt kê, miêu tả một cách đơn thuần về những nghề mọn mà còn đi sâu phân tích và luận giải khoa học về bối cảnh xã hội, những tác động của phong tục tập quán, nếp sống nếp nghĩ trong từng giai đoạn lịch sử dẫn đến nguồn gốc ra đời cũng như quá trình tồn tại, phát triển và biến tướng của các nghề mọn. Đặc biệt, tác giả còn chỉ rõ những tiêu chí để xác định nghề mọn, phân loại và trình bày về tính chất, đặc điểm của từng nghề mọn ở đồng bằng Bắc bộ nước ta từ xã hội phong kiến đến nay.

Cuốn sách được bố cục theo hai phần chính: Phần thứ nhất là những luận giải khái quát về nghề mọn với dung lượng 50 trang. Tuy chỉ chiếm 1/8 trong tổng số gần 400 trang sách nhưng đây là phần quan trọng không thể thiếu vì nó phản ánh quan niệm chung của tác giả về các phương diện xã hội của nghề mọn. Phần thứ hai là phần trọng tâm chính với hơn 300 trang sách, tác giả miêu tả tỉ mỉ và giới thiệu chi tiết về từng nghề mọn: Từ những người hành nghề, cách thức, thời gian, không gian hành nghề cho đến các công cụ hỗ trợ, mức độ thu nhập và hoàn cảnh sống của những người làm nghề mọn... Là một công trình nghiên cứu khoa học, có hàm lượng thông tin rất cao nhưng lại được thể hiện bằng giọng văn giản dị, tự nhiên hệt như kể chuyện cổ tích khiến người đọc cảm thấy như đang được xem những thước phim cận cảnh về từng nghề mọn. Tác giả đã mở đầu phần giới thiệu về nghề hàn nồi rong (trang 111) như thế này: “Cách đây 40, 50 năm, tại các làng quê vùng đồng bằng Bắc bộ, vào tầm nửa buổi sáng, người ta thường nghe thấy tiếng rao của giọng đàn ông khê khê nồng nồng nhưng trầm bổng ngân nga rất ấn tượng: Đồng nát... hàn nồi ơ ơ ơ !. Nếu ngó ra đường, người ta sẽ thấy một người đàn ông mặc bộ đồ nhàu nát, gánh một gánh đồ nghề và theo sau là hàng chục đứa trẻ lam lũ nhưng đầy hiếu kỳ. Người đàn ông rao đó chính là người làm nghề hàn nồi rong đấy”.

Đọc những dòng viết như thế, độc giả lớn tuổi như được sống lại những năm tháng khốn khó, vất vả đã qua mà có thể họ đã từng có thời gian hành nghề mọn để kiếm sống hoặc chứng kiến những người thân quen của họ làm. Còn với những bạn đọc trẻ tuổi thì những trang sách này thực sự bổ ích, cung cấp cho họ những tư liệu để hiểu biết đầy đủ, đa diện về những phong tục tập quán, điều kiện kinh tế, môi trường sống, các mối quan hệ xã hội, nếp nghĩ, cách làm của tổ tiên, ông bà... Bởi có những nghề mọn không còn tồn tại hoặc nay đã biến tướng sang kiểu khác mà nói đến nhiều người trẻ không thể biết như nghề nặc nô, nghề nhặt phân rơi vãi, nghề hàn nồi rong, nghề hát xẩm rong...

Cuốn sách là công trình nghiên cứu khoa học, kết quả của hàng chục năm tác giả dày công điều tra hồi cố, điền dã khảo sát thực địa, sưu tầm tại một số tỉnh, thành khu vực đồng bằng Bắc bộ. Đây là một trong số hàng chục đầu sách khoa học mà nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Khải đã xuất bản trong những năm gần đây. Một đặc điểm dễ nhận thấy trong các công trình nghiên cứu của ông là luôn luôn có xu hướng tìm tòi, khai thác những vấn đề mới lạ, độc đáo, ít người đề cập đến mà cuốn Một số nghề mọn ở đồng bằng Bắc bộ xưa và nay là một minh chứng điển hình. Hay một số sách nghiên cứu khác như: Ai trồng câu bất bể Đông, Truyện phiếm lúc giải lao, Tập tục và kiêng kỵ, Chuyện vui thường ngày, Nông cụ và đồ gia dụng của nông dân đồng bằng Bắc bộ...