Dấu tích một tòa thành cổ

Về làng Phủ (xã Ninh Xá, Thuận Thành) được biết vẫn còn một số dấu tích của toàn thành phủ Thuận An xưa. Xung quanh làng, sót lại đôi ba đoạn tường thành bằng đất cao chừng 4-5m với một vài bụi tre vẫn bén rễ trên mặt thành để giữ đất… Gìn giữ, bảo tồn và phát huy những dấu tích hiện còn của thành phủ Thuận An là việc làm cần thiết để khẳng định những giá trị lịch sử văn hóa mà ông cha ta đã dày công xây đắp.

Cụ Nguyễn Văn Liên, 82 tuổi là một người cao tuổi ở làng Phủ còn nhớ rõ về kiến trúc của phủ thành kể: Không biết chính xác phủ thành được xây dựng năm nào nhưng như lời cụ thân sinh ra tôi và các bô lão trong làng truyền lại thì phủ thành được xây dựng theo kiến trúc hình chữ Công trong tiếng Hán, rộng khoảng 5 ha, tường thành đắp bằng đất cao 7 trượng 2 tấc, có 4 cổng tiền, hậu, tả, hữu. Các cổng thành xây bằng một loại gạch đặc biệt (mỗi viên gạch dài 30cm, rộng 20cm và dày 15cm) giống như loại gạch cay bây giờ, cửa cổng làm bằng gỗ.

Cụ Liên kể rằng: “Gia đình tôi đã có 5 đời sinh sống ở đây. Khi tôi khoảng 5-6 tuổi vẫn thấy còn nguyên cả một tòa thành kiên cố, trong thành ngoài hào nhưng chỉ còn lại cổng tiền và cổng hậu. Hồi đó, trẻ trâu chúng tôi thường leo lên mặt thành chơi đánh trận giả, sau đó nhảy xuống bơi dưới hào.

Đến thời kỳ kháng chiến, tôi cũng tham gia với dân công địa phương phá cổng thành để thực hiện tiêu thổ kháng chiến. Từ những năm 1995 đến nay, hệ thống tường thành và hào mới bị phá, lấp dần. Các trường Tiểu học, THCS, Trạm y tế, trụ sở UBND xã Ninh Xá, Trung tâm điều dưỡng thương binh Thuận Thành và phần lớn nhà dân bây giờ nằm trọn trong khu vực nội thành trước đây... Tòa thành phủ cổ kính, kiên cố là công sức xây đắp của ông cha bao năm giờ chỉ còn lại một vài dấu vết vụn vặt và trong tâm tưởng, hồi ức của những người già như chúng tôi”.

Theo các nhà nghiên cứu lịch sử, Bắc Ninh có một hệ thống thành lũy đa dạng trải đều khắp các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh. Tuy nhiên, sau nhiều năm tháng bị bào mòn bởi các tác nhân nên hầu hết thành phủ và lỵ sở huyện đều không còn dấu tích. Ngoài Luy Lâu là thành Quốc đô và thành cổ Bắc Ninh là tỉnh thành có cấu trúc hình lục giác độc đáo thì ở Bắc Ninh chỉ còn lại một vài dấu tích của phủ thành Thuận An và lỵ sở huyện Lang Tài thuộc khu vực huyện ủy Lương Tài ngày nay.

Ông Nguyễn Quang Khải, Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Bắc Ninh là người đã dày công nghiên cứu, khảo sát về các tòa thành phủ và lỵ sở trên địa bàn tỉnh tâm sự: Địa bàn tỉnh Bắc Ninh ngày nay tương đương với hai phủ Thuận An và phủ Từ Sơn trước đây. Từ thời Nguyễn trở về trước, cơ quan hành chính cấp phủ của hai phủ này đều đóng trong thành. Khi khảo sát toàn bộ khu vực thành phủ Thuận An, chúng tôi được biết đây là một tòa thành đất, hình vuông, 4 góc được đắp đua ra ngoài để bố trí tháp canh. Tỉnh lộ 192 hiện nay chạy vào chính giữa khu vực thành, cắt nội thành làm hai khu bằng nhau và thông cổng tiền với cổng hậu. Việc nghiên cứu tìm hiểu các thành phủ, thành huyện cho chúng ta hiểu được cách quản lý nhà nước, hoạt động của bộ máy hành chính cũng như hệ thống phòng thủ của nhà nước phong kiến.

Qua nghiên cứu, chúng tôi biết rằng, trong thành chỉ có quan phủ, huấn đạo, thơ lại và quân lính, không có phụ nữ. Thân nhân, vợ con của các quan và quân lính thì sống ở ngoài thành. Chính vì vậy mà sau này một làng mới được thành lập và lấy tên là làng Phủ. Ruộng đất canh tác của người dân làng Phủ chủ yếu được lấy từ đất của các làng lân cận. Cư dân trong thôn đa phần đều là họ hàng, dòng tộc, vợ con, cháu chắt của các đời quan, đời lính làm việc trong phủ…