Di tích lịch sử văn hóa núi Lim-chùa Hồng Ân

Núi Lim (tên chữ là Hồng Vân sơn) nằm ở trung tâm thị trấn Lim (Tiên Du) - một miền quê trù phú có bề dày lịch sử và truyền thống văn hiến. Trên đỉnh núi có chùa Hồng Ân, một danh lam cổ tự nổi tiếng, địa điểm hội tụ của đông đảo quý khách muôn phương trong mỗi độ Tết đến Xuân về khi người vùng Lim tưng bừng mở hội hát Quan họ.

Theo ghi chép của các tài liệu lịch sử cũng như những di vật, cổ vật còn lưu giữ tại di tích cho biết, chùa Hồng Ân được xây dựng lớn từ thế kỷ XV. Trong bài thơ “Lên chơi chùa Hồng Ân” của quan đại thần Tiến sĩ thần Nguyễn Thiên Tích người làng Đình Cả thì Hồng Ân tự khi ấy đã được xây cất với nhiều hạng mục công trình đồ sộ nguy nga, tượng phật, bia đá, đồ thờ tự bài trí rực rỡ uy nghi. Đến thế kỷ XVIII, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 30 (1769), chùa tiếp tục được trùng tu, mở rộng qui mô bởi sự hưng công của tướng công Nguyễn Đình Diễn, người làng Đình Cả và Bồ Đề Ni (tục gọi là Mụ Ả), người xã Nội Duệ Nam xuất gia thụ giới ở chùa Hồng Ân.

Trải trường kỳ lịch sử chùa Hồng Ân luôn được quan tâm gìn giữ, đến nay khu di tích bao gồm các hạng mục công trình: Tam quan, gác chuông, Tam bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu, Hành lang, Tháp, nhà Điện, Tăng phòng… Trong chùa còn bảo lưu nhiều di vật, cổ vật có giá trị như: Chuông đồng “Hồng Ân tự chung” đúc thời vua Cảnh Thịnh thứ 4 (1795), 16 đạo sắc phong, bia đá cùng hệ thống tượng Phật, hoành phi, câu đối, đồ thờ tự phong phú mang nhiều ý nghĩa giá trị về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật…

Gắn với khu di tích là lễ hội Lim tổ chức vào ngày 13 tháng Giêng hàng năm diễn ra khắp các làng xã trong tổng Nội Duệ xưa với nhiều tập quán, nghi lễ truyền thống như: tế lễ, rước kiệu và nhiều trò vui, đặc sắc như: Đánh cờ người, đấu vật, tổ tôm điếm, chơi đu, chọi gà, thi dệt vải, thi làm cỗ... nhưng nổi tiếng và tiêu biểu, hấp dẫn nhất là tục đón bạn và ca hát Quan họ thu hút hàng vạn du khách khắp nơi về trảy hội.

Bên cạnh những giá trị về văn hóa khu di tích núi Lim - chùa Hồng Ân còn là một địa điểm lịch sử quan trọng của Đảng bộ và nhân dân Bắc Ninh. Vào tháng 7-1929, đồng chí Ngô Gia Tự được Ban Chấp hành Trung ương lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng cử về thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, gồm các đồng chí: Phạm Văn Chất, Hồ Ngọc Lân, Nguyễn Hữu Căn, triển khai nhiệm vụ tuyên truyền Chính cương, Điều lệ và Tuyên ngôn của Đông Dương Cộng sản Đảng trong các Chi Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Ngày 4-8-1929, tại núi Hồng Vân hơn 20 hội viên tiên tiến của Việt Nam Cách mạng Thanh niên hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang đã được triệu tập để thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng Bắc Ninh - Bắc Giang (sau Hội nghị hợp nhất tháng 2-1930, chuyển thành Đảng bộ Đảng Cộng sản Bắc Ninh - Bắc Giang). Hội nghị cử ra Ban Chấp hành Đảng bộ, gồm năm người do đồng chí Phạm Văn Chất làm Bí thư; các ủy viên là: Hồ Ngọc Lân, Nguyễn Hữu Căn, Nguyễn Xuân Hồng, Trần Nhu. Đảng bộ khi đó có bốn chi bộ: Chi bộ thị xã Bắc Ninh, Chi bộ trại lính khố đỏ thành Bắc Ninh, Chi bộ làng Lạc Thổ, Chi bộ Nhà máy gạch Hưng Ký ở Du Lâm (Từ Sơn).

Đảng bộ Đông Dương Cộng sản Đảng Bắc Ninh - Bắc Giang ra đời đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của phong trào cách mạng của tỉnh và gây dựng những cơ sở cách mạng đầu tiên ở Từ Sơn, Tiên Du, Thuận Thành, Quế Dương, thị xã Bắc Ninh và nhiều nơi khác. Sau đó, những nơi này đều trở thành những cơ sở vững mạnh, là An toàn khu của Trung ương Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ những năm 1941 - 1944. Năm 1999, khu di tích Núi Lim - chùa Hồng Ân đã được Bộ Văn hóa, Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Để bảo tồn và phát huy giá trị, ý nghĩa của khu di tích, trong những năm qua các cấp chính quyền và nhân dân địa phương không ngừng trùng tu, tôn tạo làm cho khu di tích ngày càng khang trang tố hảo. Các công trình kiến trúc được tu bổ mở rộng, tượng phật, đồ thờ cúng, các di vật, cổ vật được bảo quản chu đáo. Khuôn viên cảnh quan được cải tạo mở rộng trở thành trung tâm văn hóa lớn đáp ứng các hoạt động chính trị, văn hóa của địa phương. Với những giá trị và ý nghĩa về lịch sử cách mạng khu di tích Núi Lim - chùa Hồng Ân là một trong những địa điểm quan trọng cho việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, truyền thống văn hóa cho mọi tầng lớp nhân dân và du khách đặc biệt là thế hệ trẻ.