Dòng chảy di sản văn hóa trên quê hương nhà Lý

Đình Bảng xưa có tên nôm là Kẻ Báng, tên chữ là hương Cổ Pháp, nay thuộc thành phố Từ Sơn. Mảnh đất địa linh nhân kiệt này nằm trong vùng văn hóa mà người xưa tôn vinh là nơi "Lưỡng cổ sinh vương, ngũ phù sinh thánh". Từ xa xưa, Đình Bảng đã nổi tiếng là vùng quê trù phú, cư dân phong lưu, trọng nghĩa tình.

Câu ca lưu truyền ở đất Kinh Bắc: “Nhất Cổ Bi, nhì Cổ Loa, ba Cổ Pháp” không chỉ là lời xếp hạng những miền đất thiêng mà còn là sự khẳng định vai trò văn hóa, lịch sử đặc biệt của những vùng đất này trong cội nguồn quốc gia. Vào thời Nguyễn, Đình Bảng là một trong số ít địa phương được vua Tự Đức ban tặng bốn chữ vàng “Mỹ tục khả phong” để ngợi ca phong tục đẹp, thuần hậu của người dân nơi đây.

Không chỉ là nơi khởi nguồn vương triều Lý, Đình Bảng còn là vùng đất kết tinh hồn cốt dân tộc, nơi những di sản quý giá được gìn giữ, nâng niu như báu vật. Đó là di tích quốc gia đặc biệt Đền Đô và khu lăng mộ các vua triều Lý, đình Đình Bảng, chùa Dận, chùa Kim Đài, nhà cụ Đám Thi, nhà lưu niệm đồng chí Lê Quang Đạo… Mỗi di tích là một minh chứng sống động cho dòng chảy văn hóa không ngừng trên quê hương Đình Bảng.

Tựa như một bản sử thi bằng đá khắc gỗ chạm, đình Đình Bảng – Di tích Quốc gia đặc biệt vừa được Nhà nước xếp hạng tháng 11-2024 là biểu tượng của nghệ thuật kiến trúc và sức mạnh cộng đồng. Ngôi đình được khởi dựng từ năm 1736, là một trong ba ngôi đình đẹp nhất xứ Kinh Bắc, nổi danh qua câu ca: “Thứ nhất là đình Đông Khang, thứ nhì Đình Bảng, vẻ vang Đình Diềm”. Đình thờ Tam vị Thành hoàng và phối thờ Lục tổ có công với làng vào thế kỷ XV. Ngôi đình là nơi hội tụ tín ngưỡng, niềm tin và khát vọng của cộng đồng làng xã xưa. Chính tại nơi đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chúc Tết đồng bào, và chọn làm địa điểm dự bị cho kỳ họp Quốc hội khóa I. Ngôi đình cổ cũng từng đối mặt với hiểm họa tàn phá của chiến tranh, nhưng vẫn hiên ngang đứng vững nhờ tình yêu, ý chí và tinh thần giữ gìn di sản của người dân Đình Bảng. Ngày nay, không gian ngôi đình vẫn được bảo tồn nguyên vẹn với nhiều hạng mục như Nghi môn, Đại bái, Ống muống, Hậu cung… Mỗi nét chạm, mỗi thớ gỗ đều mang trong mình ký ức và giá trị văn hóa sâu sắc, là sợi chỉ đỏ nối kết giữa quá khứ và hiện tại.

Di tích Quốc gia Nhà lưu niệm đồng chí Lê Quang Đạo ở khu phố Tỉnh Cầu (phường Đình Bảng, thành phố Từ Sơn).

Cách đình Đình Bảng không xa, trong khu phố Tỉnh Cầu, nhà lưu niệm đồng chí Lê Quang Đạo – Di tích Lịch sử quốc gia vừa được xếp hạng theo Quyết định số 3543/QĐ-BVHTTDL ngày 20-11-2024 là một không gian lắng đọng, nơi tỏa sáng vẻ đẹp của đạo lý, nhân cách và truyền thống yêu nước.

Đồng chí Lê Quang Đạo (1921-1999), tên thật là Nguyễn Đức Nguyện, sinh ra và lớn lên trong ngôi nhà năm gian mái ngói rêu phong, trên chính mảnh đất của tổ tiên. Ngôi nhà ấy không chỉ là nơi một con người được sinh thành, mà còn là nơi nuôi dưỡng một lý tưởng lớn. Những bức hoành phi chữ Hán “Tỉnh Thuật”, “Thư Hương”, “Duy Tắc” treo trong nhà như nhắc nhở cháu con về đạo đức, cốt cách và là nền tảng nuôi dưỡng chí khí cách mạng sau này của đồng chí Lê Quang Đạo. Lúc sinh thời, đồng chí từng xúc động nói với người thân: “Đó là những câu chữ có ý nghĩa giáo dục sâu sắc và tinh túy. Trong đó có khát vọng nhân cách…”.

Chính từ nếp nhà bình dị và ấm áp này, chàng thiếu niên Nguyễn Đức Nguyện đã sớm chọn theo con đường cách mạng, mang cái tên Lê Quang Đạo-con đường sáng-gắn với lý tưởng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, của ánh sáng chủ nghĩa Mác- Lênin. Ngày nay, Nhà lưu niệm đồng chí Lê Quang Đạo không chỉ là nơi tỏa sáng vẻ đẹp nhân cách, đạo lý và văn hóa con người Bắc Ninh-Kinh Bắc, mà còn trở thành một trong những “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ, cũng là một biểu tượng sống động về tình cảm gia đình, cội nguồn văn hóa và nhân cách của người chiến sĩ cách mạng Việt Nam.

Nếu đình làng Đình Bảng là chứng tích vật chất của đời sống cộng đồng, nhà lưu niệm đồng chí Lê Quang Đạo là không gian tinh thần của chí khí cách mạng, thì ấn vàng "Hoàng đế chi bảo" – báu vật triều Nguyễn mới hồi hương là biểu tượng quyền lực và lịch sử quốc gia. Được đúc bằng vàng mười vào ngày 16-3-1823 dưới thời Minh Mạng, đây là kim ấn lớn và đẹp nhất triều Nguyễn, biểu trưng cho quyền lực chính trị và tính chính thống của triều đại. Chính chiếc ấn này đã được vua Bảo Đại trao cho chính quyền cách mạng ngày 30-8-1945, đánh dấu sự chấm dứt chế độ phong kiến và mở ra kỷ nguyên mới của đất nước.

Trải qua hơn 70 năm lưu lạc, tháng 11-2023, chiếc ấn đã được doanh nhân Nguyễn Thế Hồng đưa về từ Pháp và hiện đang trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng, giữa lòng thành phố Từ Sơn như một phép màu kỳ lạ mà lịch sử ban tặng cho quê hương. Ngày 31-12-2024, Ấn vàng “Hoàng đế chi bảo” chính thức được công nhận là Bảo vật quốc gia theo Quyết định số 1712/QĐ-TTg đã khẳng định thêm giá trị đặc biệt của vùng đất quê hương Lý bát đế.

Trong nhịp sống hiện đại, di sản văn hóa không chỉ là ký ức để ngưỡng vọng, mà đã trở thành “vốn liếng tinh thần” quý báu, bền bỉ nuôi dưỡng tâm hồn, tiếp sức cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Những ngày này, người dân Việt Nam nói chung, quê hương Lý bát đế nói riêng thành kính hướng về tưởng nhớ công ơn các vị vua nhà Lý nhân dịp kỷ niệm 1015 năm ngày đức vua Lý Thái Tổ lên ngôi, mở ra một vương triều rực rỡ đã đi vào lịch sử. Càng tự hào hơn khi vào đúng dịp này, những di sản văn hoá của quê hương được nhà nước ghi nhận, tôn vinh. Nhiều niềm vui cùng đến càng cộng hưởng, tô thắm thêm nét đẹp của vùng đất giàu truyền thống văn hiến và cách mạng. Đó sẽ là hành trang quý báu để người dân nơi đây tiếp tục đồng lòng, vững bước, phát huy truyền thống, chung tay xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp hơn, xứng danh quê hương Lý bát đế.