Gìn giữ lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy

Các nguồn tài liệu thư tịch ghi chép, Đỗ Nguyễn Thụy là một võ quan có nhiều công trạng với triều đình nhà Lê. Trong 20 năm làm quan trải qua nhiều chức vị quan trọng, ông được phong tước Quận công. Với khí tiết của người quân tử coi nhẹ tiền tài, lại có lòng từ bi nên ông luôn tận tâm, tận lực vì nước, vì dân. Lúc nghỉ hưu về quê tại làng Đình Cả (xã Nội Duệ, Tiên Du), Quận công Đỗ Nguyễn Thụy đem nhiều của cải, ruộng đất công đức cho hàng tổng, hàng xã để mở mang xây dựng, tu bổ các công trình tín ngưỡng...

Người khởi sự Hội Lim
Vào nửa đầu thế kỷ XVIII, Quận công Đỗ Nguyễn Thụy dành 40 mẫu đất và hàng ngàn quan tiền cho hàng xã, hàng tổng để tổ chức lễ hội tế thần, cầu phúc và duy trì, phát triển lệ tục ca hát giữa các làng trong tổng với trung tâm là đền Cổ Lũng và đình làng Đình Cả. Từ đó, hội hàng tổng Nội Duệ diễn ra theo truyền thống của lễ hội làng Đình Cả phát triển lên, được tổ chức vào mùa Thu từ ngày 15 đến 21-8 với nhiều hoạt động tế lễ, rước sách, ca hát ở làng Đình Cả. Các làng trong vùng cũng tổ chức lễ hội, ca hát, trong đó lễ hội làng Lũng Giang (Cầu Lim) được tổ chức tưng bừng nhưng lúc này vẫn chưa gọi là hội Lim.
Quận công Đỗ Nguyễn Thụy còn là người khởi định lễ nhập tịch cầu phúc, ca hát giao lưu giữa các làng vào dịp tháng Giêng theo truyền thống “xuân thu nhị kỳ” với trung tâm là đền Cổ Lũng và đình làng Đình Cả, cùng với sự tham gia của các làng Lộ Bao, Xuân Ổ, Lũng Giang... Năm nào không mở được lễ nhập tịch cầu phúc và ca hát vào dịp tháng Giêng thì các làng trên cùng sửa soạn lễ vật mang đến đền Cổ Lũng làm lễ, còn việc ca hát để dành vào dịp mùa thu tháng Tám.

Cổng lăng Quận công Đỗ Nguyễn Thụy ở thôn Đình Cả.

Lễ hội hàng tổng Nội Duệ do Quận công Đỗ Nguyễn Thụy xây dựng được duy trì trong khoảng 40 năm. Đến nửa sau thế kỷ XVIII thì Tướng công Nguyễn Đình Diễn thực hiện đổi mới lễ hội, chuyển từ mùa thu tháng Tám sang mùa xuân tháng Giêng kéo dài từ ngày 11 đến 16 với sự chuẩn bị hết sức chu đáo của các xã. Lễ hội diễn ra với nhiều hoạt động tế lễ, rước kiệu, ca hát giao lưu giữa các làng, đặc biệt là ca hát Quan họ, thi đánh cờ, dệt vải... Thời điểm này, trung tâm lễ hội vẫn là đền và đình làng Đình Cả, chưa phải ở núi Lim nên chưa gọi là hội Lim. Về sau, Bồ đề ni (Mụ Ả) - tu ở chùa Hồng Vân bỏ tiền mở mang tu bổ chùa và mua nửa còn lại của núi Hồng Vân (tức núi Lim) rồi giao các làng xã trong tổng làm hương hỏa, định lệ hàng tổng 3 năm mở hội chùa, hội chạ tại núi Hồng Vân. Từ đó hội mới có tên là hội Lim hay hội Hồng Vân sơn.
Theo nghiên cứu của cố TS. Trần Đình Luyện: Quận công Đỗ Nguyễn Thụy là người có công mở mang, phát triển từ lễ hội đình tế thần cầu phúc của các làng xã vùng Lim thành lễ hội hàng tổng Nội Duệ vào dịp mùa thu tháng Tám với những quy định chung. Ông cũng chính là người xây dựng bước đầu những lễ tục của lễ hội vào mùa Xuân tháng Giêng, mà sau này chuyển đổi gọi là hội Lim.
Ngoài tài năng về quân sự, chính trị, Quận công Đỗ Nguyễn Thụy còn là kiến trúc sư tham gia xây dựng cung điện ở Kinh Đô và ngôi đình của làng Đình Cả. Ông mất năm 1734 và được an táng tại khu lăng đá mà trước đó ông đã tự bỏ tiền xây dựng tại làng Đình Cả.

Tu bổ, tôn tạo di tích lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy
Di tích lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy là một trong những bằng chứng phản ánh truyền thống lịch sử văn hóa vùng đất Nội Duệ-Cầu Lim - quê hương nổi danh nức tiếng của những cô gái tài đảm và là vùng dân cư xóm làng trù phú với những tập tục văn nhã, thuần hậu... Năm 1993, lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy được nhà nước xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Toàn bộ khu lăng được bố trí cân đối, hài hòa mang phong cách kiến trúc thời Lê. Hầu hết các hiện vật trong lăng đều được tạo tác bằng đá, bài trí đăng đối gồm: Hai võ sĩ đá, đôi chó đá, đôi ngựa đá, đôi nghê đá, hương án đá, bàn sắp lễ, bệ thờ, nhà bia, khu mộ... là những sản phẩm nghệ thuật thời Lê. Cách lăng khoảng 200m là nhà thờ với công trình chính 5 gian, 2 dĩ kiến trúc bình đầu, cột trụ cánh phong, chất liệu truyền thống, mặt quay hướng Đông Nam.
Qua thời gian di tích lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy được tu sửa một vài lần nhưng chắp vá, xuống cấp. Hiện nay, một số kiến trúc xây dựng bằng đá ong của khu lăng mộ như tường bao quanh bị phá hủy hoàn toàn, cổng lăng rêu mốc, nứt vỡ, thực vật xâm lấn; khu bệ thờ bị phần rễ cây duối xâm thực làm nứt gãy, ngả ngiêng, có nguy cơ sập đổ; phía trong phần mộ nền đất thấp trũng nên thường xuyên bị mưa ngập, cỏ mọc tự nhiên rất mất mỹ quan. Một phần nhà thờ chính xuống cấp, hệ cột cong vênh, mối mọt, khả năng chịu lực kém; hoành mái cong vênh, hư hỏng nặng...
Để bảo đảm gìn giữ ổn định lâu dài tối đa các yếu tố gốc cấu thành di tích như kiến trúc, các tài liệu, cổ vật... góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di tích trong đời sống đương đại, mới đây UBND tỉnh Bắc Ninh vừa có văn bản đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thẩm định Dự án tu bổ, tôn tạo di tích lăng và nhà thờ Quận công Đỗ Nguyễn Thụy với kinh phí dự toán xấp xỉ 25 tỷ đồng từ nguồn vốn xã hội hóa và các nguồn hợp pháp khác. Việc tu bổ, tôn tạo không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ di tích, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của nhân dân mà còn bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa của quê hương, dân tộc.