Gìn giữ, phát huy thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu

Gần 5 năm qua, Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu huyện Yên Phong hoạt động hiệu quả, khôi phục các lề lối hát chầu văn cổ truyền của ông, cha để lại, bảo đảm sự tôn nghiêm của di sản, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

“Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại năm 2016. Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Yên Phong được thành lập năm 2019 với 60 thành viên là những thủ nhang, thanh đồng, những người say mê với nghệ thuật này. Hội sinh hoạt đều đặn mỗi quý 1 lần tại đền Đại An, xã Trung Nghĩa và đền Phấn Động, xã Tam Đa.
Nghệ nhân Nguyễn Duy Tuấn, Hội trưởng Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Yên Phong chia sẻ: “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” bao gồm nhiều hình thức nghi lễ khác nhau, trong đó hầu đồng là nghi lễ tiêu biểu đặc trưng nhất được diễn ra trong không gian của đền, điện, phủ thờ thánh mẫu. Qua tháng năm, hầu đồng cùng với hát văn trở thành sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng cộng đồng, gắn bó mật thiết trong đời sống tâm linh của người Việt, được diễn xướng theo hình thức sân khấu thiêng liêng, mô tả hiện tượng các vị thánh linh giáng nhập vào thanh đồng qua các giá hầu. Bằng cách sử dụng âm nhạc độc đáo, sinh động, mang tính tâm linh với lời văn trau chuốt nghiêm trang, trang phục ấn tượng, các thanh đồng hóa thân vào các vị thánh mang giá trị văn hóa tâm linh thể hiện lòng thành kính, tôn nghiêm, ca ngợi những nhân vật lịch sử hoặc huyền thoại có công với nước với dân và tình yêu quê hương, đất nước của người Việt.

Cung văn thể hiện các làn điệu hát văn hòa quện với hành động của người hầu đồng.

Nhằm lưu giữ và phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ mẫu, thời gian qua, Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Yên Phong tổ chức nhiều buổi giao lưu, sinh hoạt, gặp gỡ để định hướng cho các thanh đồng hiểu đúng theo quy chuẩn về nét đẹp của di sản văn hóa phi vật thể. Tại các buổi sinh hoạt, các thành viên cùng chia sẻ học hỏi các nghi lễ, lề lối trong tín ngưỡng thờ mẫu; trao truyền các nghi lễ, phép tắc trong hầu đồng (lên đồng) gắn với nghệ thuật hát chầu văn truyền thống của người Việt.
Có mặt tại buổi sinh hoạt của Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Yên Phong, tôi phần nào hiểu được sự say mê của các thành viên trong việc gìn giữ, phát huy loại hình nghệ thuật này. Cung văn Nguyễn Đức Nhẫn, sinh năm 1968, thôn Tiền, xã Văn Môn, thành viên Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Yên Phong chia sẻ: Tốt nghiệp Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội năm 1981, khoa hát tuồng nhưng tôi lại có duyên với hát chầu văn. Có lẽ do bố, mẹ tôi là người đi hát chầu văn nên đã ngấm từ bé, 20 tuổi tôi bắt đầu học hát văn. Cung văn là người biểu diễn bằng khẩu hình và câu hát để khớp với người hầu đồng diễn tả lại tích của những nhân vật lịch sử có công với dân với nước. Người hầu đồng biểu diễn bằng hành động, cung văn hát phải phù hợp với hành động đó, cuốn theo người hầu đồng, hai người phải hòa quện với nhau. Hát văn có nhiều làn điệu như: Hát dọc, cờn, xá, phú…
Ngoài chia sẻ kinh nghiệm trong lề lối hát văn, tại buổi sinh hoạt, các thành viên còn cùng nhau thực hành các nghi lễ lên đồng. Đây là một hình thức diễn xướng dân gian, thể hiện đức tin về sự giáng (nhập) của các vị thánh trong tín ngưỡng thờ mẫu. Các giá đồng bao gồm hát văn, là phần ca nhạc phục vụ cho việc các thanh đồng nhập vai vào các vị thánh. Khi thanh đồng thể hiện các vị thánh bằng trang phục, múa thiêng với các động tác vũ đạo, sắc diện thì hát văn phụ họa bằng âm nhạc, lời ca tạo thành cuộc diễn xướng đặc sắc. Qua nghi thức hầu đồng giúp mọi người hiểu về những câu chuyện có trong lịch sử, những chiến công của các vị thánh, đáp ứng nhu cầu, khát vọng của đời sống con người như cầu sức khỏe, bình an, làm ăn phát đạt, may mắn… Đây cũng là một phương thức nhằm lưu giữ lịch sử, di sản và bản sắc văn hóa của người Việt.
Ông Nguyễn Đình Hảo, Giám đốc Trung tâm Văn hóa-Thể thao và Truyền thông Yên Phong cho biết: Để bảo tồn và tiếp tục phát huy nét đẹp của di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”, Yên Phong tổ chức Liên hoan nghệ thuật diễn xướng chầu văn lần thứ I, II. Trong thời gian tới, huyện sẽ đẩy mạnh tuyên truyền, tạo điều kiện cho các nghệ nhân, đồng thầy có uy tín, giao lưu, tham gia các hội thi, hội diễn, thực hành truyền dạy di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt” trong cộng đồng theo các chuẩn mực, tránh lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, mê tín.
Với trách nhiệm gìn giữ, phát huy di sản, Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu huyện Yên Phong đã đóng góp cho thành công liên hoan nghệ thuật diễn xướng chầu văn cấp huyện, tỉnh như: Đạt giải A tại Liên hoan các CLB văn nghệ tiêu biểu tỉnh Bắc Ninh lần thứ nhất; giải Nhất toàn đoàn tại Liên hoan hát văn, chầu văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ I do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức; Viện nghiên cứu bảo tồn và phát triển văn hóa Đông Nam Á, Viện nghiên cứu truyền thống văn hóa dân tộc trao chứng nhận đóng góp tích cực trong giao lưu thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt…
Luôn kiên trì, bền bỉ bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc tín ngưỡng thờ mẫu, Hội Bảo vệ và Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu huyện Yên Phong từng bước làm thay đổi nhận thức của xã hội, đưa thực hành tín ngưỡng thờ mẫu ngày càng gần hơn với quần chúng nhân dân, khẳng định được những giá trị của di sản, góp phần làm phong phú thêm bức tranh đa dạng văn hóa của Việt Nam, gìn giữ, phát huy nét đẹp của tín ngưỡng thờ mẫu để đạo mẫu xứng tầm là di sản và là niềm tự hào của người Việt.

Minh Hường