Hai trái tim - một tình yêu Quan họ

Ở khu Viêm Xá (phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh), Quan họ vốn là máu thịt, lẽ sống của biết bao người. Với chị em 2 nghệ nhân Nguyễn Thị Sang, Nguyễn Thị Thềm sinh năm 1954 và 1959, tình yêu đó còn là việc làm góp phần gìn giữ bảo tồn những nét đẹp riêng có của Quan họ.

Hai nghệ nhân Quan họ Nguyễn Thị Sang - Nguyễn Thị Thềm trong một buổi truyền dạy văn hóa quan họ cho các em học sinh (Ảnh tư liệu).

Biết đến hai nghệ nhân Sang- Thềm khá lâu, bởi tiếng hát và sự đam mê của hai bà dành cho Quan họ bao năm qua. Lần gặp mặt này, ngoài việc được nghe kể về tình yêu với Quan họ, tôi còn muốn được thấy thư viện Quan họ do hai bà dồn tâm huyết, chắt chiu từ những món đồ, kỷ vật liên quan đến Quan họ. Trong ngôi nhà Nghệ nhân Nguyễn Thị Thềm, hai chị em đang cẩn thận, tỉ mỉ sửa soạn những đồ mới sưu tầm được. Thấy chúng tôi ngạc nhiên trước bộ trang phục sờn chỉ, bạc màu, nghệ nhân Nguyễn Thị Sang giải thích: “Bộ trang phục Quan họ  này của một cụ cao niên trong làng, chắc cũng gần 50 năm rồi, khi tôi ngỏ ý xin về cất giữ làm kỷ niệm, cụ cho liền”.
Nghệ nhân Thềm tâm sự: “Hai chị em ấp ủ sưu tầm tư liệu, hiện vật liên quan đến Quan họ cổ đã từ lâu. Từ năm 2010, chúng tôi đến các gia đình trong làng xin, mua những bộ quần áo, khăn vấn, giày dép của liền anh, liền chị thế hệ trước rồi đến cả những làng Quan họ cổ khác trong tỉnh để sưu tầm.  Đến nay, chúng tôi tìm được hơn 10 bộ quần áo, giày dép, khăn vấn và các vật dụng truyền thống khác. Có bộ quần áo của chị Hai, anh Hai Quan họ tuổi đời hơn 70 năm”.
 Biết hai nghệ nhân mong muốn có thư viện Quan họ, nhiều người thân và bạn bè không ngại góp công, của tìm sách, tư liệu, đến nay, đã có hàng trăm đầu sách, báo, tranh ảnh về Quan họ. Nghệ nhân Nguyễn Thị Thềm dành trọn một phòng riêng để trưng bày những tư liệu, hiện vật ấy với cái tên “Thư viện Quan họ Sang- Thềm”. Hai bà cho biết, khi hoàn thành, đây sẽ là điểm thường xuyên đón bạn Quan họ, các đoàn khách du lịch tới nghe Quan họ và tìm hiểu về văn hóa Dân ca Quan họ Bắc Ninh….
Nghệ nhân Nguyễn Thị Sang tâm sự: “Chị em tôi được thấm nhuần  Quan họ từ chính mẹ tôi là chị hai Nguyễn Thị Các nổi tiếng trong nghề chơi Quan họ. Năm tôi 9, 10 tuổi, mẹ tổ chức hát canh Quan họ tại nhà, tôi và em Thềm được nghe canh hát Quan họ từ đêm này sang đêm khác. Chúng tôi còn được chứng kiến những bữa cơm Quan họ, ngày ấy cuộc sống khó khăn, nhưng Quan họ thết đãi bạn rất tươm tất, bao giờ cũng là cỗ 3 tầng bày trên mâm đan bát đàn. Các liền chị, liền anh giao tiếp với nhau rất lịch thiệp, thể hiện rõ văn hóa ứng xử, lề lối của người Quan họ”.
Từ thời thanh, thiếu niên cả 2 liền chị đều am hiểu tường tận lề lối sinh hoạt của người Quan họ, từ hát canh đến văn hóa ứng xử, tín ngưỡng Quan họ… Tiếng hát Quan họ theo hai chị ra đồng tham gia lao động sản xuất rồi ở ngày hội làng, trên sân khấu… Bằng lời ca tiếng hát Quan họ mộc mạc, trữ tình, hai liền chị Sang, Thềm đã truyền tình yêu, niềm đam mê đến nhiều người dân Viêm Xá và du khách thập phương.
 Đến năm 1985, họ bắt đầu thử giọng để hát cặp với nhau, thật may hai chị em cùng một tông, hát cặp rất hợp. Kể từ đó, cặp chị em Sang - Thềm gắn bó như một, ngày đêm tập luyện để câu ca được “vang, rền, nền, nảy”. Nghệ nhân Nguyễn Thị Thềm chia sẻ: Có những tối ôm con đến canh hát để giao lưu, học hỏi, vừa dỗ con vừa luyện câu. Hai chị em tôi cùng ăn, cùng ngủ, nhiều buổi tối tập luyện say sưa quên cả giờ. Khi hát phải nhuần nhuyễn, hai giọng như một, người hát dẫn, người hát luồn ăn ý”.

Nghệ nhân Quan họ Nguyễn Thị Sang và Nguyễn Thị Thềm nâng niu cất giữ những bộ trang phục quan họ xưa. Ảnh tư liệu

Với chất giọng và vốn liếng được trau dồi sau nhiều năm tháng, cặp đôi chị em Sang - Thềm thường xuyên được các CLB Quan họ bạn mời đi giao lưu khắp các địa phương trong ngoài tỉnh. Năm 1994, hai bà tham gia giọng hát hay sân khấu, là cặp đôi được Ban giám khảo đánh giá cao, đạt giải Nhất và giải Ba hội thi hát đối đáp do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Nhiều năm không tham gia các cuộc thi do có việc riêng nhưng Câu ca Quan họ luôn gắn bó với hai chị em trong cuộc sống đời thường, tình yêu quan họ chưa khi nào với cạn. Đến năm 2009, cặp liền chị Sang- Thềm được mời tham dự Liên hoan dân ca Việt Nam khu vực Đồng bằng Trung du Bắc Bộ giành giải A, đem lại vinh dự cho tỉnh và quê hương Viêm Xá. Năm 2018, cặp liền chị Nguyễn Thị Sang, Nguyễn Thị Thềm được UBND tỉnh phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Năm 2019, nghệ nhân Nguyễn Thị Thềm vinh dự được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Đây là sự ghi nhận xứng đáng đối với sự cống hiến, đóng góp nỗ lực cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh.
Bằng tình yêu trách nhiệm với di sản, hai nghệ nhân Sang, Thềm vẫn thường xuyên dành thời gian truyền dạy cho các thế hệ măng non tại địa phương và nhiều CLB Quan họ trong và ngoài tỉnh. Ngôi nhà của hai gia đình nghệ nhân thường xuyên trở thành địa chỉ dạy hát Quan họ. Nhiều trường học mời hai bà về truyền dạy, trong đó có cả những nơi đào tạo nghệ thuật truyền thống như: Nhà hát dân ca Quan họ Bắc Ninh, Trường Trung cấp Văn hóa, Nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh... Hai bà còn dạy hát cho các cán bộ, nghệ sĩ của phòng Trưng bày Viện Âm nhạc Việt Nam tại Hà Nội; truyền dạy dân ca Quan họ 1 buổi/tuần trên sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam...
Chiều đông ấm áp hơn khi xuất hiện những tia nắng vàng rực, làng Diềm vốn xinh đẹp nên thơ càng bình yên đến lạ. Chia tay hai nghệ nhân Nguyễn Thị Sang, Nguyễn Thị Thềm, lời tâm sự từ đáy lòng của hai bà khiến chúng tôi xúc động: “Chúng tôi lớn lên từ những lời ca Quan họ, coi Quan họ như cơm ăn, nước uống và lẽ sống đời mình. Chúng tôi chỉ mong có thể góp sức bảo tồn, lan tỏa để Quan họ mãi là niềm tự hào của người dân Kinh Bắc”.