Hàng tỷ đồng đầu tư cho Trạm bơm Như Quỳnh liệu có lãng phí?

Trạm bơm Như Quỳnh mới nằm trong tiểu dự án cải tạo và nâng cấp hệ thống thủy nông Gia Thuận phục vụ cho sản xuất nông nghiệp của các tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên và thành phố Hà Nội. Dự án này có tổng mức đầu tư gần 75 tỷ đồng trong đó riêng phần chi phí xây lắp cho trạm bơm Như Quỳnh là gần 6,6 tỷ đồng, trang bị máy vớt rác thủy lực là 500 triệu đồng, chưa kể các chi phí thiết bị điện, cơ khí. Theo thiết kế, trạm bơm này được xây mới, nằm trong phạm vi mặt bằng trạm bơm cũ với 4 tổ máy bơm có công suất động cơ 300 KW, tổng lưu lượng bơm 12.600 m3/h.

Năm 2004, dự án được triển khai với tiến độ đề ra là đến tháng 7-2006, trạm bơm Như Quỳnh mới sẽ được đưa vào phục vụ sản xuất cho vụ đông xuân 2006-2007. Tuy nhiên, phải đến giữa tháng 7-2007, công trình mới được Ban Quản lý đầu tư và xây dựng thủy lợi 2 (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) bàn giao cho Công ty Khai thác công trình thủy lợi Nam Đuống (Công ty Nam Đuống) quản lý, đưa vào sử dụng. Ngay từ khi vận hành thử máy có tải vào ngày 30-8-2007, trạm bơm này đã bộc lộ nhiều điểm bất cập, máy hoạt động không ổn định. Khi vận hành thử tải cả 4 tổ máy ở mực nước bể hút 1,2m (lớn hơn mực nước thiết kế bể hút 0,5m) thì chỉ được 7 phút các thiết bị đã tự động cắt. Ông Nguyễn Hồng Trường, Tổ trưởng trạm bơm cho biết: Thời điểm bàn giao do vào mùa mưa, lượng nước khá dồi dào, từ 2 đến 2,5m nên máy hoạt động bình thường, kể từ sau khi chuyển giao công nghệ đến nay, mực nước luôn xuống thấp nên thông thường chỉ bơm được từ một đến hai tổ máy. Mặc dù theo thiết kế mực nước bể hút chỉ ở mức 0,7m là các tổ máy bơm đã có thể hoạt động tốt nhưng không hiểu vì lý do gì nước lên tới 1,2m mà thiết bị bảo vệ vẫn cắt. Điều này gây rất nhiều khó khăn cho Công ty Nam Đuống trong đợt đổ ải vụ xuân vừa qua. Theo ông Nguyễn Đình Nam, Phó Giám đốc Công ty thì chưa thể khẳng định được nguyên nhân do phần thiết bị điện hay phần động cơ, rất có thể do hệ thống điều khiển điện, mạch điện có vấn đề, chưa được hoàn chỉnh nhưng rõ ràng việc thay thế công suất động cơ điện từ 300 KW (theo dự án được duyệt) xuống còn 260 KW đã ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của trạm. Bên cạnh đó, việc chỉ tập trung đầu tư vào khu vực đầu mối mà không quan tâm đến lưu vực kênh dẫn nước và bể hút cũng là những yếu tố khiến cho trạm bơm này kém phát huy hiệu quả. Được tận mắt chứng kiến khối lượng rác do băng tải truyền lên và lượng rác do chính các công nhân vận hành trạm bơm vớt thủ công tại các lưới chắn mới thấy rác ở đây nhiều đến mức nào. Do đặc thù nằm ở khu vực dân cư và chợ thị trấn Như Quỳnh (Hưng Yên), hàng ngày phần lớn lượng rác thải đều xả xuống lòng kênh nên dù chỉ trong 300m đã có tới 5 lưới chắn nhưng những túi nilon, bao tải rác vẫn dễ dàng chui vào gầm máy. Được trang bị cả máy vớt rác nhưng những công nhân nơi đây cũng không nhàn hơn bởi không phải tất cả lượng rác vớt lên đều được đổ vào băng tải chuyển ra ngoài mà còn một lượng không nhỏ tiếp tục mắc vào các cào răng rồi hất vào trong bể hút hoặc vướng vào dầm trên của băng tải, không chui ra được (do khoảng cách từ dầm đến băng tải quá thấp), phải dùng tay để kéo. Thông thường, để vận hành máy ổn định cả ngày, không bị tắc dòng chảy các ca trực phải mất từ 2 đến 3 lần xuống vớt rác. Trong khi nguồn nước phía hạ lưu không lấy gì làm dồi dào thì khu vực bể hút lại quá nhỏ, không có “bụng” để chứa, tích nước, dòng nước vào chậm hơn dòng nước lên nên máy chỉ hoạt động được một thời gian ngắn là đã hết nước. Nói như ông Nguyễn Đình Nam thì “nếu bơm 2 đến 3 máy, bể hút này bị nạo cuộn lên không khác gì thau bùn bị ngoáy bẩn chứ không hút êm như trạm bơm cũ”.

Trong dịp đổ ải vụ xuân 2008, Công ty Nam Đuống vẫn phải sử dụng cùng lúc hai trạm bơm mới đáp ứng đủ nguồn nước để tưới ải. Tuy nhiên, theo thống kê của tổ trưởng Nguyễn Hồng Trường thì qua cả 3 đợt xả lũ sông Đà, trạm bơm Như Quỳnh mới chỉ chạy được từ một đến hai máy, tổng số giờ chạy chỉ vào khoảng 300 giờ. Hầu hết đều phải trông chờ vào 6/8 tổ máy của trạm bơm cũ có niên hạn sử dụng 46 năm nay. Chính vì lẽ đó, đến thời điểm này, Công ty Nam Đuống vẫn chưa thể tháo dỡ trạm bơm cũ để lấy mặt bằng xây dựng khu nhà quản lý theo kế hoạch của dự án, cho dù Ban quản lý đầu tư và xây dựng thủy lợi 2 đã có công văn nhắc nhở. Sớm nhận thấy những hạn chế của dự án trong khâu thiết kế, ngay từ tháng 1-2007 UBND tỉnh Bắc Ninh đã có công văn đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho nạo vét kênh dẫn nước từ ngã ba Tăng Bảo đến bể hút trạm bơm với chiều dài 3km để bảo đảm nguồn nước và cao trình mực nước của bể hút theo thiết kế; mở rộng bể hút trước cửa buồng hút trạm bơm để có đủ dung tích nước cho 4 máy với tổng lưu lượng 10m3/s; gia cố lát mái kênh dẫn từ cầu đường Quốc lộ 5 đến cầu Ngọc Quỳnh để chống sạt lở, lấn chiếm với tổng chiều dài 400m; đồng thời xem xét lại công suất động cơ điện, trang bị thêm xe ô tô chở rác, bổ sung thêm cửa lưới chắn rác từ xa ở hai đầu kênh dẫn và bể hút tại cầu đường Quốc lộ 5 và cầu Ngọc Quỳnh... Ước tính chi phí đầu tư cho các hạng mục công trình cần bổ sung này là 5,7 tỷ đồng. Tuy nhiên, hơn một năm chờ đợi với nhiều lần đề nghị, mọi việc vẫn chưa có gì tiến triển và công trình có giá trị đầu tư hàng tỷ đồng này vẫn nằm “tạo dáng” nhìn trạm bơm Như Quỳnh cũ với những tổ máy già nua kẽo kẹt làm việc.

Trạm bơm Như Quỳnh là một trạm bơm lớn tạo nguồn nước đổ ải, tưới cho trên 6.000 ha canh tác của khu vực Nam Đuống, nguồn nước này có tính chất quyết định đối với sản xuất nông nghiệp vụ Xuân 2007-2008 của khu vực Nam sông Đuống tỉnh Bắc Ninh. Nhiều năm nay, do mực nước sông Hồng xuống quá thấp, trong thời kỳ tưới dưỡng, nhiều lúc trạm bơm đã phải hoạt động với số máy ít, chạy nhiều giờ, thậm chí phải dừng hoạt động vài ngày do nguồn nước ít và mực nước bể hút quá thấp. Để bảo đảm cho sản xuất vụ Xuân năm nay, tỉnh Bắc Ninh vẫn phải tiếp tục duy trì hoạt động của trạm bơm cũ để phục vụ đổ ải và tưới dưỡng, song, với niên hạn sử dụng quá lâu, từ năm 1962, máy móc đã cũ nát, lạc hậu lại thường xuyên phải chạy quá tải, trạm bơm này sẽ không thể bảo đảm phục vụ sản xuất an toàn và hiệu quả bởi lượng tiêu hao điện năng, dễ xảy ra sự cố cháy máy.

Chu Thanh Vân