Họ Hoàng nối chí tiền nhân

Khu phố Phù Lưu, phường Đông Ngàn, thị xã Từ Sơn, xưa là làng cổ, thuộc tổng Phù Lưu. Làng Phù Lưu từ lâu đã có truyền thống hiếu học với nhiều người đỗ đạt bằng con đường khoa cử. Trong đó phải kể đến dòng họ Hoàng, một dòng họ có truyền thống yêu nước và hiếu học, nhiều đời nối tiếp đều có người học giỏi, đỗ đạt làm quan và giữ nhiều chức vụ quan trọng của đất nước.

Theo gia phả còn lưu giữ được, họ Hoàng đến sinh cơ, lập nghiệp ở làng Phù Lưu đến nay truyền được khoảng 15 đời và từ mảnh đất này con cháu họ Hoàng ở Phù Lưu đã tỏa đi làm ăn, sinh sống trên khắp các địa phương trong cả nước và nhiều nước trên thế giới. Dòng họ Hoàng nhiều đời có người học giỏi và làm quan. Tiêu biểu trong số đó là cụ Hoàng Văn Định (1795-1875), cụ làm quan đến chức Ngự Sử. Theo gia phả họ Hoàng- khu phố Phù Lưu thì cụ Hoàng Văn Định là người tổ chức biên soạn bản Hương ước thôn Phù Lưu. Từ năm Mậu Tuất 1839 sau khi cáo quan về hưu cụ mở trường dạy học. Các học trò của cụ có cả trăm người, nhiều người sau đó đã đỗ đạt cao. Mến đức, trọng tài của cụ, năm Qúy Mão 1843 sau 8 năm quan ngự sử cáo quan về hưu, vua Thiệu Trị về thăm cụ tại thôn Thị, xã Phù Lưu, huyện Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh và đã lưu bút lên tường nhà thờ đại tôn họ Hoàng của cụ chữ “CẦN”. Năm 1856 chính cụ đã xây dựng nhà thờ Chi Ba.

Tiến sỹ Hoàng Văn Hòe 1848-1885, con trai thứ 7 của cụ Định, đỗ cử nhân năm 1870, đỗ tiến sỹ năm 1880. Cụ lúc đầu làm quan thị độc, Viện hàn lâm triều vua Tự Đức, sau đó làm tri phủ Kiến Xương (Thái Bình). Khi thực dân pháp xâm lược đánh bắc kỳ lần thứ 1 vào năm 1773, cụ đã tự động mộ quân ứng nghĩa chống giặc. Đến khi thực dân pháp đánh lần 2 cụ đã từ bỏ chức quan của triều đình Huế bạc nhược, hợp tác cùng nhà yêu nước đề đốc Tạ Hiện chiến đấu chống quân xâm lược ở vùng Nam Định- Thái Bình và cụ đã hi sinh ngay trong “Sử biến kinh thành” mà không kịp tham gia phong trào “Cần Vương”.

Nối tiếp các thế hệ sau họ Hoàng Phù Lưu còn có rất nhiều danh nhân được sử sách ghi chép lại như: Hoàng Tích Phụng tham gia Đông Kinh Nghĩa Thục, các con cụ là Hòang Tích Chu nhà báo, người đâu tiên cải tiến ngôn ngữ báo chí, họa sỹ Hoàng Tích Chù, giải thưởng văn học Hồ Chí Minh, nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ giải thưởng Hồ Chí Minh, Hoàng Thụy Ba, bác sỹ đầu tiên của Đông Dương, giám đốc đầu tiên của Sở Y tế Hà Nội…

Nhà thờ họ Hoàng- Khu phố Phù Lưu đã được UBND tỉnh công nhận xếp hạng di tích lịch sử văn hóa vào năm 2013. Đây là nơi thờ tự những ông tổ của dòng họ Hoàng. Họ Hoàng ở Phù Lưu hiện có 2 nhà thờ chính là nhà thờ Đại Tôn và nhà thờ Chi Ba. Nhà thờ Đại Tôn được xây dựng trên diện tích 145,8m2. Kiến trúc nhà thờ gồm 3 hạng mục chính là cổng, nhà tế đường và nhà hậu đường. Nhà tế đường 3 gian được xây dựng trên nền bó gạch cao hơn mặt sân 1 bậc, với chiều dài 7,4m, chiều rộng 5,4m. Kiến trúc theo kiểu bình đầu bít đốc, phía trước xây cột trụ lồng đèn. Khung nhà tế đường làm bằng gỗ lim được bào soi kỹ lưỡng, phần trạm khắc trang trí trong kiến trúc tập trung chủ yếu là đầu bẩy, con giường, cốn mê với chủ đề hoa lá cách điệu, theo đúng nghệ thuật chạm khắc kiến trúc cổ truyền. Đặc biệt trên tường hồi nhà tế đường còn lưu giữ bút tích của vua Thiệu Trị. Nối với nhà tế đường là nhà hậu đường có chiều dài 7,4m, chiều rộng 6,4m, kiến trúc kiểu bình đầu bít đốc. Nhà hậu đường chia làm 3 gian đều làm cửa bức bàn, khung nhà làm bằng gỗ lim được bào soi kỹ lưỡng, cấu trụ bộ, phần chạm khắc trang trí trong kiến trúc tập trung chủ yếu ở đầu bẩy, con giường với chủ đề hoa lá cách điệu theo đúng nghệ thuật chạm khắc kiến trúc cổ truyền thống. Gian giữa là hậu đường là nơi tôn nghiêm đặt ngai thờ và bài vị, dưới bệ thờ xây gạch con cháu đặt hài cốt cụ tổ Phúc Thịnh.

Nhà thờ Chi Ba do cụ Hoàng Văn Định xây dựng năm 1856 để thờ tổ Chi Ba họ Hoàng. Trải qua năm tháng và biến động của thời cuộc, nhà thờ không còn được giữ nguyên vẹn, ba gian hậu đường bị phá còn lại 5 gian tế đường được xây dựng bằng gỗ lim với nhiều mảng chạm khắc hoa văn độc đáo có giá trị nghệ thuật cao.

Nhà thờ họ Hoàng ngày nay trở thành niềm tự hào của con cháu dòng họ và địa phương phường Đông Ngàn. Ngày nay cứ đến ngày mồng một, ngày rằm,  lễ, tết và ngày giổ tổ con cháu họ Hoàng lại tập trung đông đủ để làm lễ cúng tổ tiên cầu mong cho con cháu khỏe mạnh, chăm ngoan, học giỏi, gia đình yên ấm, hạnh phúc.