Học, làm trái nghề và bài toán hướng nghiệp

Hiện nay, có nhiều người học ngành này nhưng sau khi tốt nghiệp ra trường lại làm nghề khác. Có người tìm được công việc phù hợp nhưng cũng có người tiếc nuối. Thậm chí, có không ít người học đại học xong phải cất bằng để đi làm công nhân. Thời điểm hiện tại, học sinh khối 12 các trường THPT trong tỉnh bắt đầu với việc chọn trường, chọn nghề để chuẩn bị bước vào một giai đoạn mới. Vì thế, công tác định hướng, tư vấn nghề nghiệp rất quan trọng để giúp học sinh tìm được hướng đi trong tương lai.

Áp lực làm trái ngành

Chị Nguyễn Thị Thùy (sinh năm 1995), quê xã Trung Kênh (huyện Lương Tài), từng theo học, tốt nghiệp Khoa Việt Nam học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Lúc đăng ký đại học, chị gần như không có định hướng nghề nghiệp gì, chỉ căn cứ vào lực học của bản thân. Áp lực phải học đại học của gia đình đã khiến chị Thùy không do dự cầm bút lựa chọn một ngành nghề, một trường đại học mà mình có khả năng đỗ cao dù chưa biết chắc ngành đó học gì, ra trường làm gì.

Suốt quá trình học, chị Thùy cũng không thực sự đam mê và không hoạch định được sau khi ra trường mình sẽ làm gì, ở đâu? Vì vậy, sau khi ra trường, chị đã bươn chải mất mấy tháng ở Hà Nội tìm việc mà không dám đặt mục tiêu là xin được việc đúng ngành mà chỉ cần có việc làm phù hợp là được. Sau đó, chị chấp nhận làm nhân viên kinh doanh cho một cửa hàng thời trang không phù hợp với chuyên môn mà thu nhập chỉ đủ chi tiêu tằn tiện qua ngày. Sau hơn 3 năm bươn chải đủ nghề, chị Thùy trở về quê mở cửa hàng kinh doanh đồ gia dụng, sơ sinh.

Cửa hàng kinh doanh đồ gia dụng, sơ sinh của Chị Nguyễn Thị Thùy tại xã Trung Kênh (Lương Tài)

Trương tự, chị Nguyễn Thùy Linh (sinh năm 1997, ở huyện Yên Phong) đã thi đỗ và đăng ký theo học Khoa Ngôn ngữ Anh của Trường Đại học Mở Hà Nội. Ra trường, chị Linh về làm cho một doanh nghiệp chuyên đào tạo du học vừa học vừa làm sang thị trường các nước châu Á. Thời điểm này, chị Linh vẫn có điều kiện sử dụng chuyên ngành đã học của mình là tiếng Anh. Tuy nhiên, ít lâu sau đó, chị lập gia đình và quyết định nghỉ việc để cùng chồng quản lý một nhà hàng ăn uống của gia đình tại xã Long Châu. Công việc của chị hầu như không liên quan gì đến chuyên ngành mà chị đã bỏ công sức ra học suốt mấy năm ở Hà Nội. Hiện tại, công việc làm ăn không mấy thuận lợi nên chị Linh khá áp lực, mệt mỏi. Nguyên nhân một phần cũng vì chị không có nhiều kinh nghiệm và chưa từng học qua quản lý nhà hàng cũng như chế biến món ăn.

Làm việc trái ngành, trái nghề, đặc biệt là với những người từng học đại học không phải là hiếm. Tuy nhiên, đáng nói là có những người sau khi học đại học xong lại không xin được việc làm đúng chuyên môn mà chấp nhận làm những công việc giản đơn, dành cho lao động phổ thông. Một cán bộ tuyển dụng lao động của Công ty TNHH HP Work (KCN Quế Võ 1) cho biết, trong quá trình tuyển dụng lao động cho các doanh nghiệp trong KCN có nhiều người từng học đại học nhưng do chưa có việc làm nên xin đi làm như một công nhân. Hầu hết khi xin việc vào những bộ phận này, họ không khai đã từng học đại học, có thể do e ngại về vấn đề bằng cấp, tâm lý...

Định hướng chưa đúng

Nguyên nhân của tình trạng sinh viên, nhất là sinh viên Đại học sau khi ra trường làm việc trái ngành, trái nghề là một số ngành xã hội chỉ cần một lượng nhân lực nhất định. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều trường đại học được mở ra. Để đáp ứng nhu cầu tuyển sinh, nhiều trường đã hạ thấp chỉ tiêu đầu vào dẫn đến việc đào tạo nhiều hơn nhu cầu xã hội cần. Bởi vậy, có nhiều học sinh chỉ cần tốt nghiệp THPT với lực học trung bình cũng có cơ hội học đại học. Ngoài ra, nhiều gia đình với tâm lý muốn con cái học đại học nên không ngại đầu tư cho con theo học. Điều này khiến số người học đại học ngày càng nhiều.

Học sinh, sinh viên Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh tham gia các hoạt động định hướng giáo dục nghề nghiệp

Trong khi đó, nhu cầu nhân lực của thị trường lao động trên thực tế lại trái ngược với điều trên. Hiện nay, các doanh nghiệp chỉ cần nhiều lao động phổ thông, lao động đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp. Nhu cầu tuyển dụng lao động có bằng đại học trở lên rất ít. Nhiều doanh nghiệp chỉ tuyển người theo tiêu chí cụ thể, đáp ứng được công việc chứ không phải dựa vào bằng đại học. Do vậy, một lượng lớn sinh viên ra trường trong quá trình chờ cơ hội tìm được việc làm phù hợp đúng ngành nghề đào tạo thì cần có việc làm ngay để kiếm thêm thu nhập nên chấp nhận làm trái ngành nghề.

Một trong những nguyên nhân khiến người lao động sau khi học đại học, cao đẳng xong phải chấp nhận làm trái ngành nghề là do định hướng nghề nghiệp chưa đúng. Học sinh trong quá trình chọn trường, chọn ngành nghề học thì chọn theo trào lưu, theo bạn bè, theo ngành học đang “hot”. Sau 4 - 5 năm đào tạo ra trường thì lại không thấy phù hợp với sở thích, sở trường hoặc không thấy hứng thú với công việc nên cũng chuyển đổi công việc và làm trái ngành nghề đào tạo.

Học hỏi và thích nghi

Nhìn vào thực tế hiện nay, để kiếm tìm được một công việc chuyên môn phù hợp với người học sau khi ra trường là khá khó khăn, đặc biệt trong bối cảnh các cơ quan, đơn vị hành chính nhà nước đang tinh gọn bộ máy, nhân lực, các doanh nghiệp chỉ tuyển dụng nhiều lao động phổ thông, người học nghề. Do đó, bên cạnh yếu tố định hướng nghề nghiệp đúng đắn thì người học sau khi ra trường cần biết cách học hỏi thêm và thích nghi để có công việc phù hợp với nhu cầu bản thân.

Tốt nghiệp ngành Kinh tế quốc tế tại Trường Đại học Thăng Long nhưng anh Vũ Bá Long (28 tuổi, ở thị xã Quế Võ) lại không làm việc đúng chuyên ngành. Hiện anh Long làm lập trình viên phần mềm tại một doanh nghiệp trong KCN Quế Võ 2. Thời điểm còn là sinh viên, khi đi thực tập tại một số công ty, anh Long nhận thấy những công việc liên quan đến chuyên ngành đào tạo không phù hợp với bản thân. Đúng lúc đó, được tiếp xúc với nhiều bạn bè làm trong lĩnh vực công nghệ thông tin nên anh Long hứng thú theo công việc này. Anh Long cho biết: “Tôi bắt đầu công việc này từ con số 0, học hỏi dần qua đồng nghiệp và tự học trên mạng. Kiến thức ngành công nghệ thông tin rất rộng nhưng chỉ tập trung vào một mảng nào đó để học và làm theo yêu cầu công việc thì học sẽ nhanh hơn. Hơn nữa, bản thân lại có vốn Tiếng Anh nên việc học tập, nghiên cứu chuyên ngành mới cũng thuận lợi hơn”.

Người lao động cần thích nghi với các điều kiện làm việc dù trái với chuyên ngành được đào tạo

Hiện tại, sau hơn 4 năm làm việc, thu nhập của anh Long được hơn 15 triệu đồng/tháng. Tại doanh nghiệp anh Long đang làm việc, mức lương không phân biệt theo đúng bằng cấp hay trái ngành mà dựa trên thâm niên và trình độ, khả năng đáp ứng công việc. “Công ty tôi có nhiều người tốt nghiệp các ngành tài chính, kinh tế, thương mại… làm lâu năm và mức thu nhập cũng khá tốt. Tôi nghĩ làm trái ngành cũng không sao nhưng phải biết học hỏi thêm và thích nghi tốt”, anh Long cho biết thêm.

Trở lại với trường hợp của chị Nguyễn Thị Thùy (xã Trung Kênh). Hiện tại, dù cũng vẫn còn một chút tiếc nuối với việc không được đi làm đúng nghề; song chị Thùy “yên phận gia đình” với cửa hàng chuyên bán đồ dùng trẻ em và đồ gia dụng cũng như phụ giúp chồng phát triển nghề nuôi cá lồng trên sông Thái Bình. Dù không được làm đúng ngành học song chị Thùy vẫn cảm thấy hạnh phúc với công việc, thu nhập và gia đình hiện có. So với các bạn thời đại học đi làm đúng chuyên ngành thì thu nhập hiện nay của chị Thùy chưa được như ý muốn. Tuy nhiên, chị hiểu rằng sự lựa chọn của mình do nhiều yếu tố và chị đã không ngừng nỗ lực học tập thêm những kỹ năng phục vụ công việc, do đó mọi thứ đều trôi chảy. Và chị đã tìm được niềm vui, không đặt nặng vấn đề làm trái ngành.

Cùng với sự thay đổi của nhiều ngành nghề truyền thống, việc xác định con đường sự nghiệp tương lai của mỗi người vừa là cơ hội vừa là thử thách trong thời đại 4.0 đầy biến động. Xác định ngành học cho bản thân không chỉ là để giải quyết vấn đề “học đại học gì”, điều cốt yếu là để xác định sự nghiệp trong tương lai. Đó không phải là một quyết định dễ dàng cũng như không thể luôn luôn đúng, nhưng nếu xác định sớm về năng lực cá nhân, đam mê của bản thân thì xác suất tìm trúng con đường nghề nghiệp tương lai sẽ cao hơn thay cho việc loay hoay “thử - làm lại” và trả giá về thời gian, tài chính.