Hội làng Đẩu Hàn

Đẩu Hàn xưa còn gọi là Đô Hàn, là một làng cổ nằm trên bờ nam sông Cầu, nay là khu phố Đẩu Hàn, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh. Đây là một trong những làng Quan họ gốc của tỉnh, có những công trình tín ngưỡng văn hóa tiêu biểu.

Đình Đẩu Hàn nằm ở trung tâm làng, có kiến trúc đẹp, phía trước mặt có hồ nước, có gò nghiên bút, từ chỉ, gò long hổ. Trong đình có nhiều đồ thờ tự quý bao gồm ba hương án gỗ thời Lê và Nguyễn, trên bày các đồ thờ cổ như nồi hương, đèn đồng, nậm rượu... Đặc biệt là mười đạo sắc từ thời Lê và Nguyễn và trong cung cấm có bốn ngai thờ bốn vị thần là Đức Thánh Tam Giang (Trương Hống), Nguyễn Tuân, Nguyễn Tùng, Nguyễn Lang.
Chùa Đẩu Hàn có tên chữ là Thụy Long tự nằm ở phía tây nam làng gồm có các công trình như: Tòa tiền đường, tòa thượng điện, nhà tổ, nhà mẫu. Trong chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ. Đặc biệt, có một quả chuông đồng nặng 100 kg đúc vào năm 1695. Ngoài di tích đình chùa, cách làng 500m về phía tây có một đền thờ thần đất, thần nước và cách làng 200m về phía đông có ngôi đền thờ Đức Tản viên.
Hàng năm ở Đẩu Hàn có các tiết lệ: Lễ động thổ ở đền phía tây làng ngày 3 tháng Giêng; Lệ chiếu khoán ở đền phía đông làng ngày 7 tháng Giêng; Tế văn chỉ ngày 15 tháng Giêng; Hội chùa ngày 16 tháng Giêng; Vào đám ngày 7 tháng 8.
Mỗi tiết lệ ở Đẩu Hàn có một sắc thái riêng. Ngày 3 tháng Giêng, làng chuẩn bị lễ vật là một cỗ xôi và một con lợn đồng sắc (hoặc một con gà đồng sắc). Các cụ quan viên và chức sắc làm lễ thần đất, thần nước, rồi cử một cụ già ra cuốc mấy nhát tượng trưng. Vào tiết lệ ngày 7 tháng Giêng, lễ vật là một con gà đồng màu để dân đinh, chức sắc tập trung tại đền tây làm lễ ăn thề, sau đó lý trưởng đọc bản khoán ước của làng. Trong dịp này những ai tuổi 60 chuẩn bị một con gà và mấy đấu gạo nếp để làm cỗ khao làng. Ngày 15 tháng Giêng, các cụ quan viên làm lễ tế ở văn chỉ. Ngày 16 tháng Giêng là hội chùa, làng làm lễ dâng hương, cúng phật, lễ vật chủ yếu là cỗ chay, ngoài ra có hoa quả cùng đèn hương…, các bà vãi tụng kinh, cầu tài, cầu lộc.
Trong dịp này, làng tổ chức các trò chơi như đu, vật, hát Quan họ. Trong đó hát Quan họ là hoạt động nổi bật nhất. Quan họ Đẩu Hàn mời Quan họ Xuân Ái và Quan họ Nội Ninh, đó là hai làng kết nghĩa Quan họ với Đẩu Hàn. Sau khi đưa bạn lễ chùa, Quan họ chủ mời khách về nhà chứa tổ chức hát canh theo đúng tục lệ Quan họ. Ngoài ra, Quan họ Đẩu Hàn được các bọn Quan họ các làng trong xã đến giao lưu. Đó là các bọn Quan họ Diềm (Viêm Xá), Hữu Chấp. Sau khi lễ phật, họ tự tìm chỗ thích hợp hát giao lưu với nhau đến tan hội mới thôi. Lễ hội lớn nhất trong năm là vào ngày 10 tháng 8. Vào những năm được mùa, làng tổ chức lớn từ ngày 10 đến ngày 12 tháng 8 với các nghi thức trọng thể. Toàn dân rước kiệu long đình, bài vị Đức Thánh ra hai đền, rồi sau đó rước về đình tổ chức tế lễ. Lễ vật là một con bò chặt làm sáu luộc chín, ghép cúng cả con.
Trong dịp hội làng, Đẩu Hàn tiếp chạ làng Chu Xá (Bắc Giang) dự hội. Có năm mở to, hai làng tổ chức rước thần qua lại lẫn nhau. Sau những nghi thức tế lễ, làng mở trò vui như vật, bắt vịt, chạy thi. Buổi tối có tổ chức hát tuồng, chèo ở sân đình, các xóm tổ chức hát Quan họ.
Trải qua thời gian và những thăng trầm của lịch sử, với địa thế không thuận lợi mỗi khi mùa mưa đến, nước sông tràn vào làng nhưng đến nay Đẩu Hàn vẫn giữ được những công trình kiến trúc cổ (đình, chùa). Hằng năm vào ngày 16 tháng Giêng nhân dân mở hội lệ, còn các tiết khác nhân dân chỉ làm lễ chứ không mở hội, nhằm gìn giữ những nét đẹp của quê hương.