Hội làng - Di sản mùa Xuân

Nếu không Hội làng, mùa Xuân ơi có buồn...!? Trên mảnh đất giàu truyền thống văn hiến Bắc Ninh - Kinh Bắc, vốn là cái nôi của đền, chùa, đình, miếu thì mùa Xuân chính là mùa của hội hè, đình đám, khắp xóm làng, đâu đâu cũng nao nức, tưng bừng mở hội đón Xuân. Sự đậm đặc, tiếp nối miên man của hàng trăm hội làng khiến người người đều chung cảm giác mùa Xuân vùng Kinh Bắc như dài hơn các vùng quê khác. Cho nên, nếu thiếu hội làng thì mùa Xuân trên quê hương Quan họ chẳng những rất buồn mà hương sắc Xuân cũng kém tươi tắn nhiều phần…

Hội làng miền Quan họ vốn như một mạch nước ngầm xuyên thời gian, bừng chảy tràn trề trong đời sống vật chất, tinh thần và tâm linh người Bắc Ninh - Kinh Bắc nói riêng và cộng đồng dân tộc Việt nói chung. So với nhiều tỉnh, thành phố thuộc khu vực đồng bằng bắc bộ, hội làng miền Kinh Bắc thường bắt đầu từ rất sớm nhưng kết thúc lại khá muộn. Mở đầu là hội Ó của thành phố Bắc Ninh, hội Khán hoa mẫu đơn chùa Phật Tích (Tiên Du), Hội pháo Đồng Kỵ (Từ Sơn) vào ngày mồng 4 Tết. Sau đó, sang bờ Nam sông Đuống về Thuận Thành mừng hội Khao quân, mừng chiến thắng của Hai Bà Trưng và các danh tướng có công đánh đuổi quân giặc của khắp các làng thuộc vùng Dâu - Luy Lâu. Tiếp đó là lễ hội của hàng loạt xóm làng ở cửa sông Lục Đầu và sông Thái Bình thờ phụng Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn thuộc huyện Lương Tài, Gia Bình, Quế Võ. Và không thể bỏ qua Yên Phong, đi dọc bờ sông Cầu để cùng với nhân dân của hơn 300 làng mở hội tế lễ, dâng hương hoa lên vị Thánh Tam Giang… Hội làng ở đâu cũng gồm 2 phần giống nhau là: phần lễ và phần hội. Trong đó, phần hội có thể mang những nét tương đồng với nhiều trò chơi dân gian truyền thống nhưng ở phần lễ, mỗi hội làng lại có nghi thức tế lễ riêng, lưu dấu phong tục, giá trị văn hóa độc đáo. Hội làng Bắc Ninh thường thu hút đông đảo du khách thập phương về trẩy hội bởi làn điệu Dân ca Quan họ làm say đắm lòng người…

Trải qua biết bao thế kỷ, sức sống mãnh liệt của lễ hội dân gian ở mỗi làng quê chính là cầu nối, sự kết tinh, hòa hợp giữa những giá trị truyền thống từ trong quá khứ với hiện tại và tương lai. Trong tiếng trống hội Xuân thúc giục, khắp xóm làng bừng lên không khí nhộn nhịp, náo nhiệt khác hẳn ngày thường, nhà nhà sửa soạn thực phẩm để mời khách, tiếp đón bạn bè đến vui hội làng mà họ vẫn coi đó là “ngày hội của mình”. Chẳng ai bảo ai, với tấm lòng tôn kính chân thành nhất, người người tấp nập ra đình, đền, chùa dâng lễ phẩm để tri ân, tưởng nhớ tới những vị thánh, người có công với làng xóm, quê hương, đất nước và cầu mong cho một năm mới mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt… Việc làm lễ trong ngày hội làng có ý nghĩa giáo dục và mang tính nhân văn sâu sắc. Vào những giây phút ấy mọi lo toan bộn bề cùng biết bao toan tính, ưu phiền trong cuộc sống thường nhật đều được gạt sang một bên, chỉ còn lại sự thanh thản, trong sáng với tấm lòng hướng thiện. Tham dự hội làng hay chính là hòa vào dòng người đi trẩy hội Xuân giúp người ta cảm nhận được ý nghĩa, lòng tự hào dân tộc trước những giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống vàng son của làng xóm, quê hương, đất nước mình.

Chẳng biết tự bao giờ, hội làng đã trở thành một Di sản văn hóa bất biến của mùa Xuân để cứ mỗi độ Tết đến, Xuân về, khi trời đất giao hòa, thiên nhiên tươi tốt, vạn vật sinh sôi nảy nở, lòng người hân hoan thì cũng là lúc khắp xóm làng nô nức, tưng bừng mở hội. Đời trước truyền đời sau, năm này qua năm khác, nghi lễ hội làng truyền thống đã ăn sâu, thường trực trong tâm thức người dân. Thứ di sản đặc biệt, riêng có của mùa Xuân này không những phản ánh lối sống, nếp sinh hoạt, tính cộng đồng làng xã sâu sắc và đời sống tâm linh, tín ngưỡng của cư dân trồng lúa nước mà còn lưu dấu bản sắc đặc trưng, phong tục, tập quán của mỗi địa phương, làng xã. Di sản hội làng được xem là đỉnh cao của sự hòa quện nhuần nhuyễn giữa các giá trị văn hóa vật thể (hệ thống thiết chế đình, đền, chùa, miếu, sắc phong…) và phi vật thể (các làn điệu dân ca, trò chơi dân gian, nghi thức tế lễ…). Không gian hội làng kết tạo nên niềm cộng cảm, gắn kết các thành viên trong cộng đồng, là công cụ giáo dục truyền thống sinh động, thiết thực nhất cho các thế hệ. Vì thế, các thế hệ phải thay nhau gìn giữ, làm sao phát huy tối đa vẻ đẹp của những giá trị văn hóa, nghi lễ truyền thống quý báu để di sản hội làng là bông hoa bền đẹp, đặc sắc và vĩnh cửu nhất của mùa Xuân đất Việt.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm